ΕΙΣΑΙ Ο,ΤΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ Ή Ο,ΤΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΟΙ ΑΛΛΟΙ; ,άρθρο του Υποναυάρχου ε.α. Στέλιου Φενέκου

0

 

  1. Το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού (αυτό που δηλώνεις ό,τι είσαι) και του ετεροπροσδιορισμού (ό,τι αναγνωρίζουν οι άλλοι ό,τι είσαι) αποτελεί κεντρικό θέμα πολιτικής, κοινωνικής και νομικής ανάλυσης, με πολλές διαστάσεις που αγγίζουν φιλοσοφικά, νομικά και ηθικά ζητήματα.

α) Ο αυτοπροσδιορισμός, ως δικαίωμα (όχι απόλυτο αλλά με περιορισμούς), αναγνωρίζεται ευρέως από διεθνείς οργανισμούς και εθνικά νομικά πλαίσια, επιτρέποντας στα άτομα να ορίζουν την ταυτότητά τους (φύλο, εθνικότητα, θρησκεία κ.λπ.) με βάση την υποκειμενική τους εμπειρία.

β) Από την άλλη, ο ετεροπροσδιορισμός, δηλαδή η περιγραφή ή κατηγοριοποίηση ενός ατόμου από άλλους, δεν κατοχυρώνεται ως δικαίωμα αλλά προκύπτει (όχι απόλυτα αλλά με περιορισμούς κι αυτός) ως κοινωνική θέσπιση από κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές ή κυβερνητικές/εξουσιαστικές δυναμικές.

  1. Σε νομικό επίπεδο, οι περισσότερες χώρες τείνουν να ενισχύουν τον αυτοπροσδιορισμό. Πολλές νομοθεσίες επιτρέπουν στα άτομα να δηλώσουν την ταυτότητά τους (όπως φύλο ή όνομα) χωρίς υπερβολικές απαιτήσεις, ενώ το Διεθνές Δίκαιο αναγνωρίζει την αυτοδιάθεση των λαών.

Ωστόσο, η κοινωνική αναγνώριση απαιτεί αντικειμενικά κριτήρια σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η ιθαγένεια ή η αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα, όπου οι θεσμοί εξετάζουν αποδείξεις πέρα από την προσωπική δήλωση του ατόμου.

  1. Η ισορροπία μεταξύ αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού καθορίζεται και από κοινωνικά κριτήρια.

α) Ενώ ο αυτοπροσδιορισμός αποτελεί θεμελιώδη αρχή, υπάρχουν περιπτώσεις όπου η κοινωνία απαιτεί αντικειμενικότητα, όπως στα επαγγελματικά προσόντα ή στα δικαιώματα που απορρέουν από την κοινωνική ασφάλιση. Εδώ, οι κοινωνίες διαμορφώνουν αντικειμενικά κριτήρια που ισχύουν συλλογικά, αλλά αυτά τα κριτήρια συχνά αποτελούν κοινωνικές συμβάσεις, ευάλωτες σε αλλαγές μέσα στον χρόνο.

β) Ο ετεροπροσδιορισμός εκφράζεται συχνά συλλογικά, και μπορεί να περιορίζει την αυτονομία του ατόμου, εντείνοντας την ανάγκη για προστασία του αυτοπροσδιορισμού. Σε φιλελεύθερες κοινωνίες, δίνεται έμφαση στο δικαίωμα του ατόμου να ορίζει την ταυτότητά του, με περιορισμούς επίσης στον δημόσιο λόγο όταν θίγεται η τιμή ή η υπόληψή του.

  1. Φιλοσοφικά, το ζήτημα του ετεροπροσδιορισμού εξετάζεται από θεωρίες όπως ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός, ο οποίος αναδεικνύει πώς οι ταυτότητες διαμορφώνονται μέσω εξουσιαστικών δομών και πολιτισμικών πρακτικών.
  2. Ωστόσο, τόσο ο αυτοπροσδιορισμός όσο και ο ετεροπροσδιορισμός έχουν όρια.

α) Ο αυτοπροσδιορισμός (ως δικαίωμα) δεν μπορεί να αντιβαίνει σε αντικειμενικά δεδομένα και συμβατικές κοινωνικές λειτουργίες, οργανωμένες και θεσμοθετημένες δραστηριότητες ή πρακτικές που εξυπηρετούν την ομαλή λειτουργία μιας κοινωνίας. Αυτές βασίζονται σε κοινωνικούς θεσμούς και παραδόσεις και συχνά έχουν στόχο να διατηρούν τη συνοχή και την ισορροπία στο κοινωνικό σύνολο. (π.χ. κοινωνική δικαιοσύνη, πολιτιστικές αξίες κλπ).

β) Επίσης ο ετεροπροσδιορισμός συχνά επηρεάζεται από στερεότυπα, προκαταλήψεις και ελλιπή πληροφόρηση.

γ) Η ανάγκη για αντικειμενικά κριτήρια αναδεικνύεται, ειδικά σε πεδία όπως η νομική ταυτότητα ή τα επαγγελματικά δικαιώματα, αλλά και για τη διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης, της διαφάνειας και της συνοχής.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

  1. Σε μια δημοκρατική κοινωνία, τα αντικειμενικά κριτήρια λειτουργούν ως συμβιβαστική λύση μεταξύ της ατομικής ελευθερίας (ως δικαίωμα) και των συλλογικών αναγκών (ως υποχρέωση του ατόμου προς την κοινωνία).

Συνεπώς ούτε ο αυτοπροσδιορισμός αλλά ούτε και ο ετεροπροσδιορισμός έχουν απόλυτο χαρακτήρα, αλλά λειτουργούν υπό θεσμικούς και κοινωνικούς συμβατικούς περιορισμούς.

  1. Οι κοινωνικές συμβάσεις που καθορίζουν αυτά τα κριτήρια μπορούν να αναθεωρηθούν (και αναθεωρούνται), μέσω κοινωνικών κινημάτων που πιέζουν για θεσμικές αλλαγές.
  2. Έτσι, ο αυτοπροσδιορισμός (χωρίς να είναι απόλυτο δικαίωμα αλλά υπό περιορισμούς) παραμένει ισχυρό εργαλείο για την προσαρμογή και εξέλιξη των κοινωνικών δομών.

Και ο ρόλος μίας Δημοκρατικής κυβέρνησης είναι η εξισορρόπηση της ατομικής βούλησης με τις ανάγκες της κοινωνίας.

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας