Η “ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ” ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ “ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ”, άρθρο του Υποναύαρχου ε.α. Στέλιου Φενέκου

0

Η κυβέρνηση, δια στόματος πρωθυπουργού αλλά και των υπουργών και των υπευθύνων πολιτικής προστασίας, ανακοίνωσε ότι θα ακολουθήσουμε την μέθοδο του ακορντεόν (που παραπέμπει σε τακτικού τύπου ενέργειες, αφού στρατηγική σίγουρα δεν είναι) για να διαχειριστούμε τα μέτρα που θα λαμβάνουμε, σε σχέση με την εξέλιξη της πανδημίας.

Αν και το φαινόμενο του ακορντεόν (accordion effect) όντως χαρακτηρίζει σχηματικά αυτές τις τακτικού τύπου ενέργειες, εν τούτοις εκτιμάται ότι ατυχώς  προβλήθηκε ως μέθοδος διαχείρισης στην συγκεκριμένη περίπτωση.

Προφανώς δεν ελήφθη επαρκώς υπ’ όψη, ότι τα φαινόμενο αυτό,  το οποίο έχει παρατηρηθεί στην φυσική και αναφέρεται στις επιπτώσεις που δημιουργούνται από την μεταβαλλόμενη ροή δράσεων σε όλες τις αλληλεξαρτώμενες ακολουθούσες δράσεις σε ένα σύστημα, δημιουργεί εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στην οργάνωση ενός συστήματος με πολλές λειτουργικές αλληλεξαρτήσεις υποσυστημάτων (organizational management)  όπως συμβαίνει στην λειτουργία οργανισμών, οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων (και της πολιτικής προστασίας).

  1. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ ΣΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ

Στην Φυσική, το φαινόμενο ακορντεόν (accordion effect) συμβαίνει όταν οι διακυμάνσεις στην κίνηση ενός κινούμενου σώματος προκαλούν διαταραχές στη ροή των στοιχείων που το ακολουθούν (γνωστό επίσης ως slinky effect, concertina effect, elastic band effect, and string instability).

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην οδική κυκλοφορία , στην ποδηλασία στους αγώνες αυτοκινήτων και γενικά, σε διαδικασίες όπου υφίσταται ροή η οποία διακόπτεται η παρεμποδίζεται για διάφορους λόγους. Αυτά είναι παραδείγματα μη γραμμικών διαδικασιών . Το φαινόμενο ακορντεόν μειώνει γενικά την απόδοση του συστήματος στο οποίο συμβαίνει.

Το φαινόμενο του ακορντεόν στην οδική κυκλοφορία αναφέρεται στις τυχόν επιβραδύνσεις και επιταχύνσεις ενός οχήματος όταν το εμπρός όχημα επιβραδύνει είτε επιταχύνει και κυρίως απρόσμενα και ξαφνικά.  Αυτές οι διακυμάνσεις της ταχύτητας εξαπλώνονται προς τα πίσω και τυπικά γίνονται όλο και μεγαλύτερες ακόμη πιο πίσω, με αποτέλεσμα την μειωμένη απόδοση της οδικής κυκλοφορίας.

Στο Grand Prix της Τοσκάνης της Formula 1 το 2020 , έγινε διαδοχική σύγκρουση μεγάλου αριθμού αυτοκινήτων, η οποία αποδόθηκε στο φαινόμενο του ακορντεόν. Η ανάλυση δεδομένων της συντριβής έδειξε ότι το αυτοκίνητο ασφαλείας έμεινε στην πίστα περισσότερο από ότι έπρεπε κινούμενο πιο αργά και κάθε οδηγός για να το προσπεράσει επιτάχυνε πιο γρήγορα, δημιουργώντας τρομερά επικίνδυνη κατάσταση αφού κάθε οδηγός που ακολουθούσε, με την ξαφνική επιτάχυνση των προπορευόμενων, έβρισκε απρόσμενα μπροστά του ένα όχημα κινούμενο με πολύ μικρότερη ταχύτητα, πέφτοντας επάνω του ή στρίβοντας βεβιασμένα για να το αποφύγει, με αποτέλεσμα να πέφτουν πάνω του όσα αυτοκίνητα ακολουθούσαν.

Οι συνέπειες της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι σαφείς σε όλους μας. Ο χρόνος που χάνεται και το προκύπτον κόστος ευκαιρίας (η κυκλοφοριακή συμφόρηση δεν είναι παραγωγική δραστηριότητα), οι καθυστερήσεις, η αδυναμία πρόβλεψης του χρόνου και του κόστους ταξιδιού, η σπατάλη καυσίμου, η πρόσθετη ρύπανση  και η φθορά των οχημάτων που προκαλείται από συχνή επιτάχυνση και φρενάρισμα , και τελικά το άγχος ο εκνευρισμός και η απογοήτευση των οδηγών και των επιβατών είναι τεράστιας.

Το 2008, μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Ναγκόγια στην Ιαπωνία έδειξε την επίδραση του ακορντεόν στην κυκλοφορία . Στο πείραμά τους, που περιγράφεται σε μια δημοσίευση που δημοσιεύθηκε στο New Journal of Physics , τοποθέτησαν 22 αυτοκίνητα σε κυκλική τροχιά μήκους 230 μέτρων με μόνο μία λωρίδα.

Όλα ξεκίνησαν ταξιδεύοντας με την ίδια σταθερή ταχύτητα. Ξαφνικά, χωρίς προφανή λόγο, ένα από τα οχήματα επιβράδυνε. Στον πραγματικό κόσμο, αυτή η επιβράδυνση μπορεί να οφείλεται, μεταξύ άλλων, σε απόσπαση της προσοχής, απροσδόκητη κατάσταση ή κακές οδικές συνθήκες. Τα αυτοκίνητα πίσω από το όχημα αυτό άρχισαν να φρενάρουν. Η απόσταση μεταξύ τους άρχισε να κλείνει έως ότου ένας από αυτούς σταμάτησε εντελώς. Από εκεί και πέρα, οι υπόλοιποι υποχρεώθηκαν να σταματήσουν δημιουργώντας κίνδυνο σύγκρουσης σε όσους δεν πρόλαβαν να σταματήσουν, καταλήγοντας τελικά σε μία τεράστια κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Η λύση στο πρόβλημα είναι να διατηρείς μία σταθερή ροή στην κίνηση, έτσι ώστε η ροή των να είναι συνεχής και αδιάλειπτη, που απεικονίζεται έξοχα με το φαινόμενο του φερμουάρ.

Εάν δηλαδή π.χ. μία από τις δύο λωρίδες μπλοκαριστεί από οιοδήποτε λόγο, η καλύτερη λύση είναι να εναλλάσσεται το δικαίωμα διέλευσης μεταξύ των οχημάτων και στις δύο λωρίδες, όπως τα δόντια του φερμουάρ.

  1. “ACCORDION EFFECT” ΣΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΑΙΤΙΟΥ ΑΙΤΙΑΤΟΥ

Το 1949 ο L.A. Hart δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο «Η Απόδοση Ευθύνης και Δικαιωμάτων» στην οποία τόνισε ότι οι προτάσεις που αναφέρονται σε μία δράση και στο αποτέλεσμά της (σχέσης αιτίου και αιτιατού), έχουν την πρωταρχική λειτουργία της απόδοσης και της ανάληψης της ευθύνης. Ανταποκρινόμενος στη διατριβή του Hart, ο Feinberg, με τη σειρά του, έδωσε ένα όνομα στο πολύ γνωστό φαινόμενο, το οποίο έκτοτε αναφέρεται ως “accordion effect”. Η βασική ιδέα είναι ότι κάποιος μπορεί να αποδώσει σε έναν δρώντα, τις συνέπειες που προκαλούνται από τις δράσεις του με διαφορετικό τρόπο.

Π.χ. Αν ο Πέτρος ανοίξει μια πόρτα και τρομάξει τον Παύλο που πάσχει από την καρδιά του και αυτός πεθάνει, τότε μπορούμε να πούμε ότι «το άνοιγμα της πόρτας του Πέτρου προκάλεσε το θάνατό του», ή ότι «ο Πέτρος τον τρόμαξε και προκάλεσε το θάνατό του», ή χειρότερα ότι «ο Πέτρος τον σκότωσε (κάνοντας αυτά τα πράγματα)» κλπ (Feinberg 1970, 134).

Η διαφορετική ένταση στην απόδοση της ευθύνης αυτών των προτάσεων που αναφέρονται σε κάποια δράση και στο αποτέλεσμά της, εντοπίζεται στην διαφορά με την οποία αποτυπώνεται η αιτιώδης συνάφεια δύο καταστάσεων (στο μεταβαλλόμενο δηλαδή τρόπο συσχετισμού του αιτίου με το αιτιατό) που μοιάζει με την κίνηση του ακορντεόν.

Και αυτή ακριβώς η απόδοση ευθύνης είναι και το πρόβλημα στην χρήση της μεθόδους ακορντεόν στην αγορά και στην κοινωνία.

Εάν δηλαδή επιλέγεται να αποδοθεί η ευθύνη των επιπτώσεων σε κάποιον τομέα (ή ομάδα ανθρώπων),  για τον οποίον δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι  επέδρασε καθοριστικά στην σχέση αιτίου αιτιατού (λόγω των αδυναμιών καταγραφής και εντοπισμού) και άρα θα πρέπει να περιορισθεί η κινητικότητά του, τότε ακριβώς δημιουργείται πάλι το ανεπιθύμητο “accordion effect”, με ανεπιθύμητες επιπτώσεις όχι μόνο στις αλληλεξαρτώμενες λειτουργικές ροές αλλά και στην εμπιστοσύνη προς τα μέτρα, με αποτέλεσμα να εισάγονται και αρνητικές ηθικές αξιολογήσεις στην διαχείριση .

  1. ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ

Ας δούμε τώρα μετά της παράθεση της θεωρίας και των παραδειγμάτων γιατί είναι λάθος η τακτική του ακορντεόν όπως τουλάχιστον προβάλλεται σήμερα για την διαχείριση των μέτρων για την Πανδημία.

Όλοι οι πολίτες ανάλογα με τις δραστηριότητες τους υπόκεινται στις επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων με διαφορετικό τρόπο.

Π.χ. Οι φοιτητές ναι μεν δεν πάνε στα Πανεπιστήμια μπορούν όμως να συνεχίσουν να παρακολουθούν διαδικτυακά και να συνεχίζουν τις σπουδές τους χωρίς σημαντικές χρονικές καθυστερήσεις. Δηλαδή δημιουργήθηκε μία αρκετά σταθερή ροή στην διαδοχή των δράσεων τους για να συνεχίζουν τις σπουδές, που εάν η πολιτική του ακορντεόν μειώσει π.χ. την  πρόσβαση στις βιβλιοθήκες τότε θα υπάρξει υστέρηση τόσο στην μελέτη, στην εμβάθυνση, όσο και στις εργασίες και στους χρόνους παράδοσης, καθώς και  αποφοίτησης κλπ. Δηλαδή θα αλλάξει δραματικά η ροή των αλληλεξαρτώμενων διαδοχικών ενεργειών δράσης και υποστήριξης λόγω του φαινομένου το ακορντεόν.

Το ίδιο και ακόμη χειρότερα συμβαίνει και στην μέση κι κατώτερη εκπαίδευση, όπου εκεί το φαινόμενο του ακορντεόν επιτείνεται και από έλλειψη υποδομών,  εκπαιδευτικής εμπειρίας για τέτοιας μορφής τηλε-εκπαίδευσης, υλικοτεχνικής υποδομής κλπ. Εάν δε τα σχολεία κλείνουν και ανοίγουν με την διαχειριστική τακτική του ακορντεόν από την κυβέρνηση, τότε δεν θα υπάρχει καμία σταθερή ροή, αποτελεσματική για την ολοκλήρωση του προγράμματος σπουδών και το φαινόμενο του ακορντεόν θα επηρεάσει εξαιρετικά άσχημα την ποιότητα της εκπαίδευσης ,

Εάν π.χ κλείσουν τα σούπερ Μάρκετ θα επηρεασθούν όλοι οι παραγωγοί και οπωσδήποτε οι άνθρωποι που δεν θα έχουν να προμηθευθούν τρόφιμα. Οπότε αν και το σούπερ Μάρκετ είναι κομβικό σημείο για την μετάδοση του ιού, εν τούτοις δεν έκλεισαν αλλά μείωσαν την ροή εισόδου των πελατών, και στην λογική του φερμουάρ δεν  σταμάτησε η πρόσβαση. Εάν τώρα μειωθεί ο χρόνος που θα παραμένουν ανοικτά, τότε τα υπάρξουν πιέσεις για τον ρυθμό πρόσβασης, αφού περισσότερος κόσμος θα συγκεντρώνεται σε λιγότερο διαθέσιμο χρόνο για να μπεί και να καλύψει τις ανάγκες του.  Οπότε θα δούμε τεράστιες ουρές (που δημιουργούν αυξημένους κίνδυνους μετάδοσης), μεγάλες καθυστερήσεις στα ταμεία κλπ και η λογική του φερμουάρ δεν θα λειτουργεί.

Το ίδιο παρατηρείται και σε κάθε δραστηριότητα της οποίας η οιαδήποτε ροή μπορεί να επιτευχθεί διακόπτεται συχνά και ξαφνικά. Πόσον μάλιστα όταν όλες οι παραγωγικές δραστηριότητες, υπηρεσίες κλπ αλληλοεξαρτώνται από τις ροές και τον συγχρονισμό πολλών άλλων συναφών και υποστηρικτικών δράσεων. Το φαινόμενο του ακορντεόν θα καθηλώσει όλον τον εργασιακό τομέα δημιουργώντας τεράστιες καθυστερήσεις στην ροή αλλά και αναγκάζοντας πολλές δράσεις να σταματήσουν.

  1. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Συνεπώς η λύση σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι η τακτική του ακορντεόν (οριζόντιες αποσπασματικές ρυθμίσεις τακτικού χαρακτήρα) , βλέποντας και κάνοντας δηλαδή, αλλά η προσπάθεια να δημιουργηθεί μία έστω και μικρή αλλά σταθερή ροή δράσεων σε όλο ή στο μεγαλύτερο οικονομικό – εργασιακό περιβάλλον και των συναφών και υποστηρικτικών υπηρεσιών οπωσδήποτε (ρυθμίζοντας κυρίως τις  παραμέτρους που επηρεάζουν την ροή, κινητικότητα, όγκο και ταχύτητα). 

Όμως θα υπάρχουν είτε θα δημιουργούνται οπωσδήποτε “bottlenecks”, (αυτό που λέμε στενώσεις στην ροή),  λόγω αναγκαιοτήτων, τυχαίων είτε απρόσμενων και νέων ανασχετικών καταστάσεων, που θα δημιουργήσουν το φαινόμενο του ακορντεόν με αποτέλεσμα να μειωθεί είτε να καθηλωθεί η ροή των δράσεων (όπως περιγράφηκε με τα παραδείγματα).

Στις περιπτώσεις αυτές δεν ωφελεί η σπασμωδική αντίδραση του να βάζεις και άλλα περιοριστικά μέτρα γενικού χαρακτήρα, τα οποία λόγω του φαινομένου του ακορντεόν θα έχουν πολλαπλασιαστικό καθηλωτικό αποτέλεσμα ακόμη και εκεί που δεν υπήρχε πριν.

Η λύση είναι αφενός οι περιορισμοί να μην είναι οριζόντιοι και καθολικοί, που να κλείνουν όλα τα κανάλια ροής, αλλά να είναι στοχευμένοι, συγκεκριμένοι, ελεγχόμενοι, με συνεχή τεκμηρίωση και ακριβή στατιστικά στοιχεία για κάθε τομέα που περιορίζεται και αφετέρου να διατηρηθεί ή ακόμη και να ενισχυθεί η ροή στα κανάλια συναφών δράσεων που μπορούν να λειτουργούν με λιγότερο κίνδυνο, όπως  περιγράψαμε με την πρακτική εφαρμογή του φερμουάρ που αναλύσαμε.

Γιατί η μέθοδος του ακορντεόν που προβάλλεται από την κυβέρνηση στην διαχείριση των μέτρων είναι απλή τακτική, οριζόντιων αποσπασματικών μέτρων, δεν εντάσσεται σε κάποια συνεκτική και καλά σχεδιασμένη στρατηγική που χρειάζεται η χώρα για το σύνολο των εργασιακών, παραγωγικών δραστηριοτήτων, των εκπαιδευτικών αναγκαιοτήτων και της συνεκτικής τους  αλληλεπίδρασης.

Μία τέτοια στρατηγική οφείλει να προσμετρά διεπιστημονικά, αξιόπιστα, με τεκμηρίωση και ακριβή στοιχεία την εξέλιξη της πανδημίας, να εμπεριέχει δυσμενή σενάρια και εκτίμηση του ρίσκου  για καλύτερο risk management με κατάλληλο σχεδιασμό, και κατανομή πόρων. 

Η επιδοματική πολιτική δίνει μεν πρόσκαιρη ελάφρυνση σε συγκεκριμένους κάθε φορά κλάδους, όμως δεν βοηθάει στην διατήρηση μίας σταθερής λειτουργικής ροής όλης της οικονομικής ζωής, ούτε εγκαθιδρύει αξιόπιστες δυνατότητες στρατηγικού σχεδιασμού για την χώρα μας.

Επί τη βάσει της ως άνω ανάλυσης, εκτιμάται ότι θα  πρέπει να ανασχεδιασθεί η στρατηγική μας πλέον, ώστε να μην  δημιουργούνται  σε ολόκληρη την οικονομική ζωή οι αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου του ακορντεόν (accordion effect), όχι μόνο στις λειτουργίες αλλά και στην αξιολόγηση των  ηθικών παραμέτρων που είναι κρισιμότατες για την αποδοχή και καλή εφαρμογή των μέτρων!

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας