Πριν μερικές εβδομάδες, η Μισέλ Ομπάμα μίλησε στο συνέδριο των Δημοκρατικών και έθιξε δύο θέματα που αφορούν τις κοινωνικές διακρίσεις στις ΗΠΑ, οι οποίες εν πολλοίς αφορύν και την χώρα μας. Μία από αυτές είναι και η πρακτική Redlining (κοκκίνισμα/αποκλεισμός/υποβάθμιση περιοχών/ανθρώπων κλπ, πέραν του χρηματοπιστωτικού-επενδυτικού τομέα) που υπάρχει κίνδυνος να κυριαρχήσει στον εν εξελίξει χωροταξικό σχεδιασμό και στην χώρα μας.
Το ευρύτερο πλαίσιο του “redlining” περιλαμβάνει κάθε μορφή συστημικού αποκλεισμού και ανισότητας που βασίζεται στη γεωγραφική, οικονομική ή κοινωνική κατάσταση μιας περιοχής. Στην Ελλάδα, οι πρακτικές αυτές μπορεί να μην είναι θεσμοθετημένες όσο είναι το “redlining” στις ΗΠΑ, αλλά οι συνέπειες είναι παρόμοιες, με κοινωνικές ομάδες και περιοχές να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση λόγω της άνισης κατανομής πόρων και ευκαιριών.
Η προσεκτική και δίκαιη προσέγγιση, αρχικά στον χωροταξικό σχεδιασμό αλλά και στην εφαρμογή του στην συνέχεια, είναι απαραίτητη για να αποφευχθούν αυτές οι συνέπειες και να εξασφαλιστεί ότι όλες οι περιοχές και οι κάτοικοι της χώρας έχουν ίσες ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη, αειφορία και ευημερία.
Ο χωροταξικός σχεδιασμός (στις χρήσεις γης αλλά και θαλάσσιων περιοχών) που προωθείται να γίνει τώρα στην Ελλάδα έχει τον κίνδυνο να συσχετιστεί με τις πρακτικές του “redlining” εάν οι αποφάσεις που λαμβάνονται οδηγούν σε αυταρχισμό στις επιλογές (χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψη οι τοπικές κοινωνίες), με αποτέλεσμα να ευνοούνται είτε να παράγονται διακρίσεις, να γίνεται άνιση κατανομή πόρων και υποδομών, αποκλεισμός συγκεκριμένων περιοχών και ως αποτέλεσμα να περιορίζονται κοινωνίες ολόκληρες από ευκαιρίες βιώσιμης ανάπτυξης ή να καταδικάζονται σε περιβαλλοντική υποβάθμιση.
- 1. Στην Ελλάδα, στην πράξη η αστική ανάπτυξη συχνά επικεντρώνεται σε μεγάλα αστικά κέντρα, όπως κατά κύριο λόγο στην Αθήνα και δευτερευόντως και πολύ λιγότερο στην Θεσσαλονίκη, εις βάρος των περιφερειακών και αγροτικών περιοχών (χωριά και περιοχές ολόκληρες εγκαταλείπονται από τους νέους).
Αυτό δημιουργεί συνθήκες ανισότητας μεταξύ των περιοχών, όπου η πρωτεύουσα και μερικές πόλεις, επιλεκτικά προσελκύουν τις περισσότερες επενδύσεις και υποδομές, ενώ οι περιφερειακές αγροτικές, κτηνοτροφικές και παραμεθόριες περιοχές παραμένουν παραμελημένες.
- Επιπλέον, περιοχές με χαμηλά επίπεδα εισοδημάτων μπορεί να μην λαμβάνουν την απαραίτητη προσοχή και υποστήριξη από την πολιτεία, επιδεινώνοντας τις κοινωνικές ανισότητες, δημιουργώντας συνθήκες ανισομερούς ανάπτυξης. Οι περιοχές που δεν λαμβάνουν την κατάλληλη υποστήριξη σε υποδομές, όπως σχολεία, νοσοκομεία, και συγκοινωνίες, υπηρεσίες ή οικονομικά κίνητρα, ενδέχεται να περιθωριοποιηθούν περαιτέρω, οδηγώντας σε ένα είδος “redlining” από την πλευρά της πολιτείας (όπως π.χ. να φτιάχνεις εμπορικό κέντρο, το οδικό δίκτυο και τα πεζοδρόμια στο κέντρο της Αθήνας και στις πλούσιες γειτονιές και να αδιαφορείς για τις περιφερειακές υποβαθμισμένες ήδη γειτονιές).
- Το χωροταξικό εάν δεν είναι σωστά σταθμισμένο, μπορεί να επαυξάνει τις κοινωνικές ανισότητες και να απαξιώνει περιουσίες έναντι άλλων που τις ευνοεί, μέσω της δημιουργίας ζωνών υψηλής και χαμηλής αξίας (π.χ., μέσω αναπτυξιακών προγραμμάτων ή αλλαγών στη χρήση γης), που μπορεί να επιφέρουν άνοδο των τιμών ακινήτων σε ορισμένες περιοχές και τη μείωση σε άλλες, οδηγώντας σε κοινωνικό και οικονομικό διαχωρισμό.
- Όταν ο σχεδιασμός επηρεάζεται από πολιτικά συμφέροντα και οι αποφάσεις που λαμβάνονται εξυπηρετούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (ψηφοθηρικά, λόγω κάποιας μορφής πολιτικής επιρροής κλπ) είτε συγκεκριμένα ιδιωτικά συμφέροντα, και εάν οι φωνές των κατοίκων των περιοχών που επηρεάζονται αρνητικά δεν λαμβάνονται υπόψη, τότε ο σχεδιασμός μπορεί να ενισχύσει τις υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες.
(Π.χ. σχεδιάζεται να γίνει εργοστάσιο επεξεργασίας βιολογικών λυμάτων στην περιοχή της Πέρδικας στην Αίγινα, δηλαδή όλα τα λύματα του νησιού να καταλήγουν εκεί, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των εγγύς αυτού περιοχών, προκειμένου να μην θιγούν τα συμφέροντα των πολυπληθών περιοχών της Σουβάλας, της πόλης της Αίγινας και της Αγίας Μαρίνας. Αυτό πέραν της υποβάθμισης που θα γίνει σε ένα από τα ωραιότερα τμήματα της Αίγινας, δημιουργεί και κοινωνική αδικία, αφού τα λύματα μεταφέρονται για επεξεργασία όχι εκεί που παράγονται αλλά σε άλλη περιοχή με λιγότερο πληθυσμό, και πολύ λιγότερη παραγωγή λυμάτων).
- Όταν ο χωροταξικός σχεδιασμός προωθεί εμμονικά μία μονομερή αναπτυξιακή πολιτική (π.χ. συγκέντρωση βιομηχανιών που ρυπαίνουν το περιβάλλον, ανεμογεννήτριες παντού με επενδυτικά και μόνο κριτήρια, τερατώδη οικιστική ανάπτυξη σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές και περιοχές φυσικού κάλους – όπως π.χ. επιχειρείται στην Αστυπάλαια), όπου σε συγκεκριμένες περιοχές αναπτύσσονται καταχρηστικά δραστηριότητες που υποβαθμίζουν το περιβάλλον, τότε λειτουργεί εις βάρος των χωριών, κοινοτήτων και κατοίκων που μένουν στις περιοχές αυτές.
- Οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης (όπως οι περιφερειάρχες, οι δήμαρχοι και οι κοινοτάρχες) έχουν σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση των Περιφερειακών και Τοπικών Χωροταξικών Σχεδίων, τα οποία καθορίζουν τις χρήσεις γης, τις ζώνες προστασίας, τις ζώνες οικιστικής ανάπτυξης, και τις βιομηχανικές ζώνες.
Είναι αναγκαία η ανάπτυξη περιφερειακών/τοπικών πολιτικών χωροταξικού σχεδιασμού για την βιώσιμη ανάπτυξη και ενεργητική διεκδίκηση και πρόσβαση σε χρηματοδότηση .
Η συμμετοχή τους είναι κρίσιμη, καθώς αυτοί είναι οι φορείς που κατανοούν καλύτερα τις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες και επικοινωνούν με τους πολίτες άμεσα. Και είναι αναγκαίο να συμμετέχουν εξ αρχής στις διαδικασίες διαβούλευσης που προηγούνται της οριστικοποίησης των χωροταξικών σχεδίων, να προτείνουν αλλαγές ή να αναδείξουν τοπικές ανάγκες που πρέπει να ληφθούν υπόψη έγκαιρα στον σχεδιασμό, καθορίζοντας προτεραιότητες για επενδύσεις και έργα.
- Είναι επίσης υπεύθυνες για την εφαρμογή των αποφάσεων που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο στον χωροταξικό σχεδιασμό, όπως και για την επιτήρηση της τήρησης των τοπικών σχεδίων.
Και οπωσδήποτε είναι υποχρέωση των περιφερειακών και τοπικών αρχών να προωθήσουν τη διαφάνεια και τη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες σχεδιασμού, μέσω δημοψηφισμάτων (χρειάζεται επειγόντως βελτίωση ο μηχανισμός εφαρμογής σε τοπικό επίπεδο που θα βελτιώσει συνολικά την δημοκρατία μας), δημοσίων συζητήσεων, διαβουλεύσεων και άλλων μηχανισμών συμμετοχής (η σύγχρονη τεχνολογία το επιτρέπει πλέον γρήγορα κι εύκολα), οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους και να επηρεάσουν τον τελικό σχεδιασμό.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Είναι φανερό ότι εφαρμόζονται άτυπα πρακτικές redlining στην Ελλάδα μέσω των πολιτικών αποφάσεων για την περιφερειακή/τοπική ανάπτυξη.
Και είναι ευθύνη όλων μας ως υπεύθυνοι δημοκράτες πολίτες, να απαιτήσουμε να μην εφαρμοσθούν και στον επιχειρούμενο νέο χωροταξικό σχεδιασμό.
Οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον νέο χωροταξικό σχεδιασμό, όχι μόνο σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικών αλλά και σε επίπεδο εφαρμογής και διαχείρισης πόρων.
Η επιτυχία του χωροταξικού σχεδιασμού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών και της κεντρικής κυβέρνησης, καθώς και από την ικανότητά τους να συνδιαλέγονται και να εκπροσωπούν τα συμφέροντα των τοπικών κοινωνιών.
ΣΗΜ: 1) Μέσω του άρθρου 24 του Συντάγματος του 1975 ο χωροταξικός σχεδιασμός πέρασε στη ρυθμιστική αρμοδιότητα του κράτους,…. με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης….»
2) Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Επικρατείας το οποίο εξειδικεύει το περιεχόμενο του παραπάνω άρθρου του Συντάγματος, κρίνεται ότι η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και η μέριμνα για τη χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας αποτελούν πρωταρχική αποστολή του κράτους, προκειμένου να διασφαλιστούν η ισόρροπη κατανομή των παραγωγικών δραστηριοτήτων και το βιώσιμο αστικό περιβάλλον. «Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι υπερτοπικός, διαφοροποιούμενος από τον πολεοδομικό σχεδιασμό και από τους ειδικούς σχεδιασμούς των διαφόρων έργων, είναι δε σε σχέση με αυτούς σχεδιασμός συνοπτικός, αλλά και υπερέχων»
3) Είναι προφανές ότι εκτός από τις προβλέψεις του Συντάγματος, των νόμων και των αποφάσεων του ΣτΕ, είναι αναγκαία η συνεχής εγρήγορση και συμμετοχή των τοπικών αρχών κυρίως των κοινωνικών οργανώσεων και των υπεύθυνων πολιτών στις διαβουλεύσεις για τον χωροταξικό σχεδιασμό, προκειμένου να αποφευχθούν κάκιστες πρακτικές redlining.
