Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται αύξηση των φαινομένων της μετανάστευσης και των μετακινήσεων πληθυσμών, με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, γλώσσα, θρησκεία, ήθη, έθιμα, παραδόσεις κυρίως στην Ευρώπη, όπως και στη χώρα μας. Το φαινόμενο της συνύπαρξης τους, οι πολιτισμικές τους ανταλλαγές και οι αλληλεπιδράσεις τους διαμόρφωσαν την έννοια της πολυπολιτισμικότητας.
Η 21η Μαΐου έχει ανακηρυχτεί από τα Ηνωμένα Έθνη, ως Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού και Παγκόσμια Ημέρα για την Πολιτισμική Διαφορετικότητα. Η καθιέρωση αυτή έγινε με στόχο την αναγνώριση, ότι ο πολιτισμός είναι καθοριστικός παράγοντας για την παντοτινή –αειφόρο ανάπτυξη των λαών και την ανάδειξη της αξίας της Πολιτιστικής Ποικιλομορφίας.
Ο πολιτισμός και η συχνά χρησιμοποιούμενη λέξη κουλτούρα εμφανίστηκαν στη Γαλλία το 1732. Στην ελληνική γλώσσα η λέξη πρωτοπλάστηκε από τον Κοραή το 1806 δεδομένου ότι, δεν υπήρχε έως τότε στα Νέα Ελληνικά, αντίστοιχο λεκτικό σύμβολο. Ο Αδαμάντιος Κοραής επηρεάστηκε από την πνευματική και κοινωνική ζωή στη Γαλλία του 18ου και 19ου αιώνα και έχοντας κύριο μέλημα την αναγέννηση του ελληνικού έθνους, έδωσε έμφαση στην παιδεία και την πνευματική αφύπνιση. Ο Έντουαρντ Τέηλορ, Άγγλος ανθρωπολόγος και ποιητής, στο έργο του «Πρωτόγονη Κουλτούρα» τον 18ο αιώνα, υποστηρίζει ότι πολιτισμός ή κουλτούρα, είναι το σύνθετο σύνολο, που περιλαμβάνει, τις γνώσεις, τις δοξασίες, την τέχνη, την ηθική, τους νόμους, τα έθιμα και κάθε άλλη ικανότητα, που αποκτά ο άνθρωπος, ως μέλος μιας κοινωνίας.
Πολλά φιλοσοφικά ρεύματα και ιδεολογίες που αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης προσπάθησαν να διαχωρίσουν την υλική ανάπτυξη, ως πολιτισμό από την πνευματική ανάπτυξη, ως κουλτούρα.
Ο Ουαλός συγγραφέας Ρέημοντ Ουίλιαμς, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, υποστήριξε, ότι πολιτισμός είναι οι πεποιθήσεις, οι ιδέες, οι αξίες, τα ήθη, η τέχνη, η επιστήμη και η τεχνολογία και όλες γενικά οι διαστάσεις του τεχνικού ή υλικού πολιτισμού, που αναπτύσσονται σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον, το οποίο τις επενδύει με αξία, με νόημα και τις καθιστά μέρος της εμπειρίας και της δραστηριότητας των ανθρώπων μέσα στο πλαίσιο της συμβίωσης και της αμοιβαίας κοινωνικής επίδρασης. Με απλά λόγια πολιτισμός και κουλτούρα θεωρούνται σήμερα σαν ταυτόσημες έννοιες και κρίνεται σκόπιμο οι αξίες και τα ήθη να συμπορεύονται με την τεχνολογική και υλική πρόοδο.
Ο Μπαμπινιώτης , ορίζει τον πολιτισμό, ως το σύνολο των ηθικών, πνευματικών, υλικών επιτευγμάτων των ανθρώπων, τον βαθμό ανάπτυξης των συνθηκών ζωής και τα εκλεπτυσμένα ήθη. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού, είναι η ομαδική συμβίωση, επειδή πολιτισμός, δεν υπάρχει έξω από αυτήν, αφού δε θα εξελισσόταν ποτέ ο νους.
Η διατήρηση ενός έθνους εξαρτάται από έναν διαρκή και προοδευτικό πολιτισμό, ο οποίος βασίζεται στην καλλιέργεια, στην αρμονική ανάπτυξη εκείνων των ιδιοτήτων και ικανοτήτων που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο και κάνουν ένα λαό εξευγενισμένο. Άλλωστε, όπως υποστήριξαν οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού, ο πολιτισμός είναι μια αέναη, οικουμενική διαδικασία κοινωνικής προόδου, που μπορεί να επιτευχθεί με τη διάδοση της παιδείας και τη γνώση.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτισμού και στην οργανωμένη επικοινωνία των πολιτών, έχουν οι πολιτιστικές δραστηριότητες, οι οποίες έχουν ουσιώδες στοιχείο την παραγωγή ενός αγαθού με πολιτιστικό περιεχόμενο, που αποτελεί δημόσιο αγαθό και αποσκοπεί στο δημόσιο συμφέρον. Η πολιτιστική δραστηριότητα περιλαμβάνει κάθε δράση, που συντελεί στην καλλιέργεια, παραγωγή και διάδοση των γραμμάτων, της μουσικής, του χορού, του θεάτρου, του κινηματογράφου, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής. Με τις πολιτιστικές δραστηριότητες, υποστηρίζεται η ελευθερία της έκφρασης, της διακίνησης ιδεών και αξιών, κατοχυρώνεται η γόνιμη αντιπαράθεση απόψεων, αναπτύσσεται η κριτική σκέψη. Τελευταία προωθούνται πολιτιστικές δραστηριότητες με τη μορφή των φεστιβάλ, με μεγάλη αποτελεσματικότητα και επιτυχία.
Η πολιτιστική πολυμορφία απόρροια της συνύπαρξης ανθρώπων με διαφορετικά πολιτισμικά γνωρίσματα, σύμφωνα με την οικουμενική διακήρυξη της Unesco, αποτελεί κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, που πρέπει να αναγνωρίζεται και να βεβαιώνεται προς όφελος των γενεών του παρόντος και του μέλλοντος. Είναι πηγή ανταλλαγών και δημιουργικότητας, τόσο απαραίτητη για την ανθρωπότητα, όσο απαραίτητη είναι η βιοποικιλότητα για τη φύση. Η υπεράσπιση της πολιτιστικής πολυμορφίας, αποτελεί ηθική επιταγή, στενά συνδεδεμένη, με τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Στις όλο και πιο πολύμορφες κοινωνίες, κύριος παράγοντας για να διασφαλιστεί η αρμονική συμβίωση ανθρώπων και ομάδων, είναι η διαπολιτισμική παιδεία, η οποία απευθύνεται σε όλα τα άτομα και όλες τις διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, τους ζητά να εγκαταλείψουν τις μονοπολιτισμικές τους αντιλήψεις, να ενδιαφερθούν για τους άλλους πολιτισμούς, να μην υπάρχει αίσθημα απόρριψης και απειλής, αλλά να επιδιώκεται συναναστροφή με το ξένο στοιχείο, στη βάση της ισοτιμίας, αμοιβαίας κατανόησης, αλληλεπίδρασης και αλληλοαποδοχής των εκατέρωθεν αξιών.
Η συγκατοίκηση βέβαια, διαφορετικών πολιτιστικών ομάδων, όπως παρουσιάζεται στις τοπικές κοινωνίες, δηλαδή η πολυπολισμικότητα ή πολιτιστική πολυμορφία, επιφέρει προβλήματα όπως νεανική παραβατικότητα, διαφυλετικές και διαπολιτισμικές εντάσεις, παρακμή της γειτονιάς, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν με πολιτισμικά έργα και κυρίως με την πολιτιστική αναζωογόνηση των δημόσιων χώρων, πάρκων, πλατειών, με πολλές πολιτιστικές δράσεις.
Η τοπική αυτοδιοίκηση, στη νέα της μορφή καλείται, να αναδείξει τον κοινωνικό και ουσιαστικό της ρόλο στη διαμόρφωση κοινωνικών και πολιτικών πρακτικών διαπαιδαγώγησης των τοπικών κοινωνιών σε θέματα, που αφορούν την αποδοχή του άλλου, την αλληλεγγύη, τη συνεργασία, τον αμοιβαίο σεβασμό, τον ανθρωπισμό, την αποφυγή φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού. Ο διαφωτισμός υπήρξε προάγγελος της ανάπτυξης του διαλόγου ανάμεσα στους διαφορετικούς πολιτιστικά πληθυσμούς, αφού οραματίστηκε κοινωνίες, οι οποίες βασίζονται στα ιδεώδη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ανεκτικότητας και της λογικής.
Οι τοπικές αρχές με την υιοθέτηση τέτοιων αρχών, θα συμβάλλουν στη διασφάλιση της κοινωνικής συνάφειας, σε μια κοινωνία στην οποία η συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών, γλωσσικών, θρησκευτικών παραδόσεων, θα αποτελεί στοιχείο εμπλουτισμού της με την αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου, που προκύπτει από την αλληλογνωριμία και αλληλεπίδρασή των μελών της.
Η ανάληψη δράσεων σε όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής όπως πολιτισμό, τέχνες, απασχόληση, νεολαία, εκπαίδευση, δημιουργεί ένα αίσθημα του ανήκειν, της συλλογικότητας μεταξύ των μελών των τοπικών κοινωνιών και η ανταλλαγή των πολιτιστικών αγαθών τους, αναδεικνύουν την ωφελιμότητα για την ομαλή και ειρηνική συνύπαρξη όλων των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων.
Η επαφή με τους πολίτες και η στενή συνεργασία με τους τοπικούς κοινωνικούς φορείς φέρνουν τις τοπικές αρχές κοντά στην πολιτιστική πολυμορφία, καθώς και στην ενθάρρυνση του διαλόγου πολιτισμών, του διαπολιτισμικού διαλόγου όπως λέγεται, ο οποίος συμβάλλει στην προσέγγιση των ομάδων πολιτών με διαφορετικές πολιτιστικές ιδιότητες, στη διατήρηση των βασικών στοιχείων της πολιτιστικής τους ταυτότητας, στην προβολή και την μετάδοση των ιδεών –μηνυμάτων της αποδοχής του «άλλου».
Η πολιτιστική πολυμορφία είναι ένα προσόν για ολόκληρο τον πληθυσμό, που επιτρέπει σε κάθε ξεχωριστή πολιτιστική ταυτότητα, να έχει επίγνωση της διαφορετικότητάς της και να επωφελείται από ό,τι οι άλλες πολιτιστικές ταυτότητες έχουν να προσφέρουν. Επίσης, η αξιοποίησή της πολιτισμικής διαφορετικότητας, το αντάμωμα διαφορετικών γνωρισμάτων, η συνεχής επικοινωνία με τον «άλλο», η ανταλλαγή μιας «καλημέρας» ή μιας σύντομης κουβέντας, η ανταλλαγή εμπειριών, καλλιεργούν τη συλλογικότητα, συμβάλλουν στην πολύτιμη ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής καθώς αναντίρρητα ο πολιτισμός ενώνει τους ανθρώπους.
Υβόνη Σικαλά Γραμματικού
Πολιτικός Επιστήμονας
Εκπαιδευτικός – Μεταπτυχιακός πολιτιστικής πολιτικής
Υποψήφια δημοτική σύμβουλος του Συνδυασμού «Ενωμένοι για την Λυκόβρυση –Πεύκη»
