Στις σύγχρονες κοινωνίες, η παιδεραστία μαζί με τον βιασμό είναι η πλέον καταδικαστέα μορφή σεξουαλικής κακοποίησης. Ο όρος παιδεραστία συμφωνεί με τον όρο “παιδοβιασμός” ή σεξουαλική κακοποίηση παιδιών και περιλαμβάνουν την εκτέλεση μιας σεξουαλικής πράξης, ενώ η παιδοφιλία περιλαμβάνει μόνον τη σεξουαλική φαντασίωση και την έλξη προς τα παιδιά.
Κατά τα τελευταία χρόνια, το φαινόμενο της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών εμφανίζεται συχνότερα στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις όπου τα θύματα είναι ανήλικα κορίτσια, ενώ στις κατώτερες τα αγόρια. Δεδομένα που αναδεικνύουν πως σε ποσοστό 10% για τους άνδρες, και 15% για τις γυναίκες έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση κατά την παιδική τους ηλικία, σε συνάρτηση με τον επίκαιρο καταιγισμό μαρτυριών και καταγγελιών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, κρούουν τον κώδωνα κινδύνου.
Τα θέματα που θα εξεταστούν στο παρόν άρθρο στοχεύουν τόσο στην επαγρύπνηση των αναγνωστών, την ενημέρωσή τους, την παροχή συμβουλευτικής αλλά και την μελλοντική εγκαθίδρυση μίας κοινής γνώμης, ικανής να ακούει, να κατανοεί, να δρα για τα παιδιά της. Έτσι, μελλοντικός στόχος είναι η κοινή γνώμη και πολύ περισσότερο η κοινωνία, αποτελούμενη από ενεργούς πολίτες, να αποτελεί θεμέλιο λίθο σε ένα οικοδόμημα ή ακόμα και το ίδιο το οικοδόμημα, ιδανικά φτιαγμένο για να φιλοξενεί, να αφουγκράζεται, να υποστηρίζει και να αγκαλιάζει κάθε παιδί.
Πρωτίστως, θα αναφερθούμε σε δεδομένα που διαμορφώνουν το συνηθέστερο προφίλ των παιδεραστών/ δραστών, αλλά και τους τρόπους προσέγγισης των θυμάτων τους. Στη συνέχεια, θα γίνει λόγος για τις ψυχικές επιπτώσεις της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών. Ενώ τέλος, θα παρασχεθούν ορισμένες συμβουλές προς τους γονείς και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο του παιδιού- θύματος, με στόχο όχι μόνο την πρόληψη και την κατάλληλη αντιμετώπιση τέτοιων γεγονότων στον κορμό της ευρύτερης πολιτείας αλλά και την καταστολή των δραστών.
Ποιο είναι το προφίλ του συνηθέστερου δράστη;
- Πληθώρα ερευνών αποδεικνύει πως οι άνδρες αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των δραστών (90%), συνήθως μοναχικών ατόμων άνω των 30 ετών, με περιορισμένη ή καθόλου ερωτική ζωή.
Συχνά αποτελούν αξιοσέβαστα και γνωστά μέλη της τοπικής κοινωνίας, ενώ στην πλειονότητα των περιπτώσεων (70-90%),οι δράστες πρόκειται για άτομα γνωστά στο παιδί και σε ποσοστό 33-50% πρόκειται για μέλη της ίδιας της οικογένειας.
- Ο παιδεραστής συχνά παρουσιάζει έλλειψη ενσυναίσθησης προς τα θύματά του, δείχνει κάποια ενσυναίσθηση ως προς τα θύματα άλλων δραστών, ενώ φυσιολογική απέναντι στα υπόλοιπα παιδιά.
Αυτό έγκειται στο γεγονός πως ο δράστης συνήθως έχει δημιουργήσει παθολογικές και διαταραγμένες απόψεις για τα παιδιά-θύματα, όπως π.χ. ότι τα παιδιά αρέσκονται σε σεξουαλικές σχέσεις με μεγάλους ή ότι οι εμπειρίες με μεγάλους τα ψυχαγωγούν και τα ωφελούν ή ακόμα και ότι παρέχουν στα παιδιά μία όμορφη και μη ψυχοτραυματική εμπειρία. Δεδομένα πολλών ερευνών καταδεικνύουν την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας του δράστη με πιο συχνές τις διαταραχές προσωπικότητας.
Πώς προσεγγίζονται τα θύματα ;
- Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι δράστες έχουν άμεση πρόσβαση σε χώρους που σχετίζονται με τα παιδιά, είτε εργάζονται σε αυτούς (π.χ. δάσκαλοι, γυμναστές και προπονητές, ιερείς κλπ.), είτε είναι συγγενικά πρόσωπα ή στενοί φίλοι της οικογένειας του θύματος. Γενικότερα, αποτελούν «πρόσωπα εμπιστοσύνης», οικεία προς τα παιδιά και τις οικογένειές τους (π.χ. γείτονες).
- Eίναι συχνά άτομα με κοινωνικό κύρος που κανείς δεν μπορεί εύκολα να τους διακρίνει, εμφανιζόμενοι τις περισσότερες φορές ιδιαίτερα πρόθυμοι να προσφέρουν φροντίδα στο παιδί, π.χ. πηγαίνοντας το στην παιδική χαρά, να το βοηθούν στο διάβασμα, στην εκμάθηση δραστηριοτήτων, κλπ. Εκμεταλλευόμενοι την επαγγελματική/κοινωνική τους θέση ή με το προσωπείο του «καλοθελητή» μπορούν πιο εύκολα να κερδίσουν πρωτίστως την εμπιστοσύνη της οικογένειας του θύματος και αργότερα του ίδιου του παιδιού.
- Επιπλέον, ο δράστης προκειμένου να προσεγγίσει και να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη του παιδιού, προσπαθεί να εμφανίσει ότι έχει κοινά ενδιαφέροντα με το ανήλικο (π.χ. παρόμοια παιχνίδια, γνωρίζει για ταινίες-κινούμενα σχέδια κ.ά.). Εμφανίζοντας τέτοιου είδους «σημεία ταύτισης», προσπαθεί να εξαλείψει οποιαδήποτε μορφή δυσπιστίας του παιδιού προς το πρόσωπο του.
- O δράστης με μεθοδική προσέγγιση προς το ανήλικο θύμα, αφού καταφέρει να εγκαθιδρύσει μία σχέση εμπιστοσύνης, προσπαθεί να εξασφαλίσει την σιωπή του παιδιού με διάφορους τρόπους, π.χ. λέγοντας του πως όσα γίνονται ή θα γίνουν, αποτελούν ένα δικό τους «μυστικό» ή μέρος κάποιου «παιχνιδιού» μεταξύ εκείνου και του παιδιού ή ακόμα και απειλώντας ή εκβιάζοντάς το, δίνοντας έτσι την εντύπωση πως η ενοχή ανήκει στο ίδιο το παιδί και όχι στον δράστη.
Ποιες οι ψυχικές επιπτώσεις της σεξουαλικής κακοποίησης ως προς το θύμα ;
Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης (βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες) στην ψυχική υγεία των παιδιών και εφήβων σχετίζονται με ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών και εκπτώσεων της λειτουργικότητας τους ακόμα και στην ενήλικο ζωή.
- Πρωτίστως, κατά τη διάρκεια της κακοποιητικής συμπεριφοράς, τα παιδιά βιώνουν αισθήματα ενοχής γι’ αυτό που συνέβη, αντιμετωπίζουν την κατάσταση σαν ένα «ένοχο μυστικό». Ιδίως σε περιπτώσεις που ο θύτης αποτελεί άμεσο μέλος της οικογένειας, λειτουργούν προστατευτικά προς τους γονείς τους και ακόμα κι αν αντιληφθούν τον κίνδυνο, σπάνια ζητούν βοήθεια.
- Τις περισσότερες φορές επικρατεί μέσα τους ένα κλίμα σύγχυσης, αποδιοργάνωσης και φόβου, το οποίο προκαλείται όχι μόνο από την ίδια την πράξη αλλά και την μετέπειτα πρακτική που ακολουθεί ο θύτης, επικαλούμενος απειλές, εκβιασμούς, συμφωνίες και παραπληροφόρηση του θύματος με σκοπό την εξασφάλιση της σιωπής.
- Οι πρώιμες εμπειρίες του παιδιού έχουν καθοριστική σημασία στην ανάπτυξή του. Αυτό σημαίνει πως η έκφραση της βίας, σε οποιαδήποτε μορφή, οπωσδήποτε έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση ψυχικού τραύματος στο παιδί, καθώς είναι μία μορφή παραμέλησης των φυσικών αναγκών του, ιδίως όταν το συμβάν της σεξουαλικής κακοποίησης συμβαίνει κατά την προεφηβική ηλικία όπου αναπτύσσεται η αίσθηση του ελέγχου και η απόκτηση ταυτότητας και είναι κα’ εξακολούθηση.
- Πιο συγκεκριμένα, το παιδί βιώνει πόνο και ενοχή, τα οποία έρχονται να κλονίσουν την ανάπτυξη του ελέγχου και κατ’ αυτόν τον τρόπο διαδραματίζονται παλινδρομήσεις σε πρώιμα αναπτυξιακά στάδια ( όπως η εγκόπρηση, η ενούρηση κατά τη διάρκεια του ύπνου, η ανάπτυξη φοβιών για συγκεκριμένα μέρη και ανθρώπους κ.ά.).
- Το παιδί που έχει κακοποιηθεί έχει την τάση να αποφεύγει την απόλαυση στη ζωή, κάτι τέτοιο έγκειται ως μηχανισμός άμυνας προς το τραυματικό γεγονός που υπέστη. Παγώνοντας το συναίσθημά του, μειώνει τον πόνο, μειώνει, όμως, και τα θετικά συναισθήματα, τη χαρά, την απόλαυση, την ευτυχία.
- Έτσι, παραμένει εγκλωβισμένο συναισθηματικά και κατ’ επέκταση παρατείνονται τα άσχημα αποτελέσματα των όποιων οδυνηρών εμπειριών και παύει η νοηματοδότηση των όσων κάνει και βιώνει. Ακόμα, παρατηρείται πως θύματα σεξουαλικής κακοποίησης εμφανίζουν δυσκολίες συγκέντρωσης και προσοχής, δυσκολίες μάθησης και μία τάση αποστροφής και απομόνωσης. Ενώ πιο σοβαρή είναι η εμφάνιση διαταραχών πανικού, αγοραφοβίας, κατάθλιψης, ανηδονίας ή ακόμα και καταφυγή σε αλκοόλ ή ναρκωτικές ουσίες στην ενήλικη ζωή.
Πώς μπορώ να βοηθήσω ως γονέας ;
Σε αυτή την ενότητα θα προσπαθήσουμε να αποδώσουμε βασικές αρχές συμβουλευτικής υποστήριξης τόσο για την κατάλληλη διαχείριση γεγονότων σεξουαλικής κακοποίησης ενός παιδιού όσο και για την πρόληψη αυτών.
- Αρχικά, οι γονείς σε περίπτωση που υποψιαστούν πως το παιδί τους παρουσιάζει συμπεριφορές μη αντίστοιχες της ηλικίας του και του νοητικού δυναμικού του, τότε θα πρέπει να χειριστούν με λεπτότητα τη διερεύνηση της πραγματικότητας και ζητώντας την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη από ειδικούς.
- Θα πρέπει να εγκαθιδρύσουν ένα πλαίσιο, βασιζόμενο στην αποδοχή του παιδιού, την επίδειξη εμπιστοσύνης και ακρόασης των όσων θέλει να μοιραστεί και αισθάνεται το παιδί. Κάτι τέτοιο μπορεί να υλοποιηθεί μέσω παιχνιδιού ρόλων (π.χ. ζητήστε από το παιδί να σας περιγράψει τι κάνει στις εξωσχολικές του δραστηριότητες, με ποιον συγκεκριμένα το κάνει και ποιες κινήσεις ή αγγίγματα υφίσταται).
- Ένας άλλος τρόπος για να διερευνηθεί ένα ζήτημα, χωρίς να νιώσει το παιδί την απειλή της επαναλαμβανόμενης ενοχής του, είναι να του ζητήσετε να ζωγραφίσει όσα νιώθει, όσα του έχουν συμβεί, όσα τον ενοχλούν, με αυτόν τον τρόπο θα ενισχύσετε την έκφραση του παιδιού, χωρίς να χρειαστεί να περιγράψει με λόγια και να αναβιώσει το τραυματικό γεγονός.
- Θα πρέπει να κινείστε σε ένα πλαίσιο ψυχραιμίας, όπου δε θα αμφισβητήσετε, δε θα απειλήσετε ούτε θα κατηγορήσετε το παιδί ό,τι κι αν έχει να σας πει, αλλά παράλληλα δε θα εκφράσετε μπροστά το παιδί το αίσθημα οργής που μπορεί να νιώσετε όταν συνειδητοποιήσετε την αποτρόπαια πράξη του θύτη προς το παιδί σας.
- Ο στόχος σας ως γονείς είναι να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο, όπου θα προσπαθείτε να σεβαστείτε και να αφουγκραστείτε τα συναισθήματά του και να επιδείξετε αυθεντική πίστη στις δυνατότητές του, δηλαδή στο δυναμικό του. Ώστε να συνειδητοποιήσετε εσείς και το παιδί σας, πως μέσα από την κατάλληλη υποστήριξη θα καταφέρει να διαχειριστεί το τραύμα, και να σταθεί στα πόδια του ξανά.
- Τέλος, όσον αφορά την πρόληψη, ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας, προτείνω την ανοιχτή συζήτηση με τα παιδιά σας σχετικά με την σεξουαλικότητά τους, τις επιτρεπτές και μη συμπεριφορές που πρέπει τα ίδια να επιδεικνύουν αλλά και οι γύρω τους. Ακόμη, μιλήστε ανοιχτά με τα παιδιά σας, κάντε τα να αισθάνονται ασφάλεια και υποστήριξη, ώστε να μπορούν να μιλήσουν σε εσάς και να λάβουν την κατάλληλη βοήθεια σε περιπτώσεις οποιασδήποτε επικίνδυνης προς αυτά συμπεριφοράς.
Οφείλουμε όλοι να σκεφτούμε πως εάν δεν υπάρξει η κατάλληλη μέριμνα για οποιαδήποτε κακοποιητική συμπεριφορά, τέτοιου είδους φαινόμενα θα ενισχύονται αντί να καταστέλλονται. Η κοινωνία θα πρέπει να αναλάβει το χρέος της να περιφρουρεί όλα τα βασικά δικαιώματα των παιδιών για ζωή και ανάπτυξη και να τα προστατεύει από οποιαδήποτε εκμετάλλευση και κακοποίηση. Ας γίνει η αρχή από τον καθένα μας.
Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα www.mflaw.gr, όπου η Βάσια Σταμάτη, Ψυχολόγος και συγγραφέας του άρθρου δημοσίευσε πρώτη φορά το παρόν άρθρο, υπό την συνεργασία της με την Μαριάντζελα Δ. Φραγγή- Δικηγόρος, LLM Εμπορικού Δικαίου, Ειδίκευση: Προστασία Προσωπικών δεδομένων.
Βάσια Δ. Σταμάτη, Ψυχολόγος
Η Βάσια Δ. Σταμάτη είναι Ψυχολόγος με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάζεται ως Ψυχολόγος παιδιού και εφήβου σε Πρότυπο Κέντρο Ειδικών Θεραπειών στον Πειραιά και έχει εξέχουσα εθελοντική δράση με διακρίσεις τόσο σε προγράμματα Αγωγής Υγείας και Υλοποίηση Projects με στόχο την καταπολέμηση ρητορικής μίσους ενάντια σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αλλά και την Κοινωνικοποίηση και Κοινωνική Ένταξη ατόμων με αναπηρία. Τον τελευταίο χρόνο είναι εθελόντρια στο Χαμόγελο του παιδιού και στην ΑΜΚΕ Best Buddies. Όπως αναφέρει και η ίδια, στόχος της, μέσω της επαγγελματικής της ιδιότητας, του πάθους και του σεβασμού προς την ανθρώπινη αξία, είναι να δρα για μια κοινωνία με κέντρο τον άνθρωπο και τις αξίες του.
Linkedin: Vasia D. Stamati
FB: Bάσια Σταμάτη
Instagram: @psy4u.gr
e-mail: [email protected]
