ΠΕΡΙ ΝΗΟΨΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ “ΕΙΡΗΝΗ” ΤΗΣ ΕΕ- άρθρο του Υποναυάρχου ε.α. Στέλιου Φενέκου

Στην συνέχεια του προβλήματος που προέκυψε με την Τουρκία για το ζήτημα των νηοψιών για την εφαρμογή του εμπάργκο όπλων στην Λιβύη σύμφωνα με ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αναλύω πιο κάτω το θεσμικό πλαίσιο για τις νηοψίες, που είναι το ακόλουθο:

1. Βασική αρχή είναι η ελευθερία της ναυσιπλοΐας στις ανοικτές θάλασσες, με τις προβλέψεις και τους περιορισμούς όμως που υπάρχουν και στην UNCLOS 1982, αλλά και στην SUA 2005 (Convention for the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation).
2. Οι νηοψίες που επιτρέπονται από το διεθνές δίκαιο στην ανοικτή θάλασσα, αδιακρίτως της σημαίας του πλοίου αλλά και του ελέγχοντος πολεμικού πλοίου, είναι αυτές που αφορούν τις παρακάτω παράνομες πράξεις:

• Πειρατεία
• Μεταφορά Σκλάβων/Σκαλαβοπάζαρο
• Παράνομες ραδιο-εκπομπές
• Μη ύπαρξη Σημαίας
• Ψεύτικη Σημαία

3. Επίσης επιτρέπονται οι νηοψίες, αδιακρίτως σημαίας του εμπορικού πλοίου, από κρατικά πλοία της χώρας από τα χωρικά ύδατα της οποίας διέρχεται το ύποπτο εμπορικό πλοίο.

Αν και το δικαίωμα αυτό είναι απεριόριστο, εν τούτοις η πρακτική λέει ότι είναι προς όφελος της ελευθερο-ναυσιπλοΐας να μην εξαντλείται το δικαίωμα αυτό, παρά κυρίως σε περιπτώσεις που υπάρχουν έγκυρες πληροφορίες και είναι ύποπτα τα πλοία ξένης σημαίας για παράνομες μεταφορές.

4. Η μόνη περίπτωση που μπορεί να γίνει νηοψία από το παράκτιο κράτος εκτός των χωρικών υδάτων του σε οιοδήποτε πλοίο ξένης σημαίας, είναι όταν αυτό παραβιάζει καταφανώς, συγκεκριμένο, συναφές κυριαρχικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους, στην περιοχή ενάσκησης των κυριαρχικών του δικαιωμάτων όπου έχει δικαιοδοσία. (π.χ. εντός της καθορισμένης ΑΟΖ είτε υφαλοκρηπίδας, αλλά και της συνορεύουσας ζώνης-εάν έχει θεσμοθετηθεί).
5. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, για νηοψία από πολεμικό πλοίο σε πλοίο ξένης σημαίας (π.χ. στο πλαίσιο μίας πολυεθνικής αποστολής όπως η Active Endeavour), απαιτείται η συναίνεση του Καπετάνιου του εμπορικού ή εάν υπάρχει νομοθετική ρύθμιση από το κράτος Σημαίας, η απαίτηση συναίνεσης και από το Κράτος Σημαίας.

Γι αυτό και κατά τις πολυεθνικές επιχειρήσεις για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας στο ανοικτό πέλαγος (χωρίς να είναι συγκεκριμένη η εντολή ως απαγόρευση-εμπάργκο για κάποια χώρα), ήταν αναγκαία η συναίνεση του καπετάνιου ή και του κράτους Σημαίας του εμπορικού.

Και είχε διαμορφωθεί συγκεκριμένη λίστα κρατών, που έδιναν το ελεύθερο στην πολυεθνική δύναμη για συναινετικές νηοψίες (στα πλοία που έφεραν την σημαία τους), καθώς και αυτών των κρατών του πλοίου σημαίας, που απαιτούσαν πρότερη ενημέρωση και συναίνεση από τα ίδια τα κράτη .

6. Όμως υπάρχουν και 5 άλλες περιπτώσεις, όπου είναι δυνατόν να γίνουν αναγκαστικές και όχι συναινετικές νηοψίες στην ανοικτή θάλασσα, σε πλοία διαφορετικής σημαίας από τον ελέγχοντα.

Και αυτές είναι:

• Περίπτωση αυτοάμυνας του κράτους που κάνει την νηοψία.

Εάν δηλαδή υπάρχει επιθετική ενέργεια είτε επίκειται άμεση και σαφής επιθετική ενέργεια, από ένα κράτος (του οποίου την σημαία φέρει το πλοίο που θα του γίνει νηοψία ή υπάρχουν σοβαρές υποψίες, ότι αν και φέρει άλλη σημαία, πλέει προς όφελος του επιτιθέμενου κράτους) και υπάρχει άμεσος και προφανής κίνδυνος που να δικαιολογεί την ενεργοποίηση του δικαιώματος της αυτοάμυνας (π.χ. εάν το πλοίο –Τουρκικής είτε άλλης σημαίας – για το οποίο υπάρχουν πληροφορίες ότι κινείται έμφορτο με εκρηκτικά στις προσβάσεις του Σουνίου, στα διεθνή χωρικά ύδατα, και κινείται με ταχύτητα προς τον δίαυλο Σαλαμίνας).

Το δικαίωμα αυτό βέβαια αν και αναγνωρίζεται στο Διεθνές Δίκαιο, είναι αναγκαίο να μην ενασκείται εξόχως προληπτικά και καταχρηστικά.

• Περίπτωση μεταφοράς όπλων μαζικής καταστροφής (WMD), με πράξη που να παραβιάζει Διεθνή Συνθήκη.
• Περίπτωση που παραβιάζονται Περιφερειακές Συνθήκες, που τις έχουν επικυρώσει κράτη μίας θαλάσσιας περιοχής και οι οποίες να προβλέπουν μέτρα αποτροπής για την προστασία θαλασσών (π.χ. από ρύπανση και απόρριψη αποβλήτων).
• Περιπτώσεις καταδίωξης ενός πλοίου, το οποίο αρνήθηκε την νηοψία εντός των χωρικών υδάτων μίας χώρας και τα κρατικά πλοία της χώρας αυτής μπορούν να το καταδιώξουν (αδιάκοπα) και στην ανοικτή θάλασσα, για να του κάνουν αναγκαστική πλέον νηοψία.

4. Και ερχόμαστε στην τελευταία περίπτωση αναγκαστικής νηοψίας, που θα πρέπει να έχει εφαρμογή και στην τωρινή επιχείρηση ΕΙΡΗΝΗ της ΕΕ, για υλοποίηση της αποφάσεως του ΣΑ/ΟΗΕ για το εμπάργκο όπλων στην Λιβύη, η οποία ανανεώθηκε την 5η Ιουνίου για 12 ακόμη μήνες (Resolution 2526 -2020).

• Περιπτώσεις απάνθρωπων εγκλημάτων βάσει του Διεθνούς Δικαίου (αρχή “Delicta Juris Gentium”), καθώς και για όσα εγκλήματα, η αναγκαστική εφαρμογή των αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ να απαιτεί στην πράξη την μη συναινετική νηοψία για να μπορέσει να υλοποιηθεί.

Στις περιπτώσεις αυτές υπακούουν και οι ενέργειες για μη συναινετική νηοψία, αδιακρίτως σημαίας των πλοίων, εφόσον υπάρχει απόφαση του ΣΑ/ΟΗΕ που άμεσα είτε έμμεσα το επιτάσσει.

Δηλαδή, μπορεί το ΣΑ /ΟΗΕ να αναφέρεται με συγκεκριμένο είτε γενικό τρόπο στην απαίτηση για πλήρη απαγόρευση εφοδιασμού μίας χώρας με συγκεκριμένα φορτία, όπλα, καύσιμα κλπ (εμπάργκο), πράξη που για να υλοποιηθεί μη πληρότητα, απαιτεί αναγκαστικές νηοψίες.

Αυτό έχει συμβεί π.χ. και στις αποφάσεις του ΣΑ/ΟΗΕ για την Γιουγκοσλαβία (787 -1992), για το Ιράκ/Κουβέιτ ( 665-1990), και πάλι για Ιράκ, UNSCR (αποφάσεις 1483-1564).

• Η αναγκαιότητα για μη συναινετικών νηοψιών, επιβεβαιώνεται από το ότι ήδη η Τουρκία έχει παραβιάσει πολλές φορές το εμπάργκο που έχει αποφασίσει ο ΟΗΕ – αυτό έχει διαπιστωθεί με εγκυρότητα – άρα τα εμπορικά πλοία της είναι εξόχως ύποπτα για παραβίαση του εμπάργκο (άλλα και τα πλοία με ξένη σημαία που δρουν προς όφελός της, τα συνοδεύει με πολεμικά για να αποτρέψει νηοψίες) και επίσης η Τουρκία δεν διστάζει να το δηλώσει κιόλας.
• Επίσης η αναγκαιότητα για μη συναινετικές νηοψίες προκύπτει και από το ότι η απόφαση του ΣΑ/ΟΗΕ αναφέρεται σε ύποπτα πλοία που μεταφέρουν συγκεκριμένα είδη φορτίων τα οποία απαγορεύονται (όπλα και πετρέλαιο), καθώς και σε συγκεκριμένα φορτία που επιτρέπεται να διακινηθούν.

Και αυτό το ποιοτικό στοιχείο δεν μπορεί να διαπιστωθεί με συνέπεια με κανένα άλλο τρόπο, παρά μόνο με υποχρεωτικές νηοψίες στα ύποπτα πλοία .

Καταλήγοντας

Συνεπώς η ΕΕ στην εντολή (mandate) της επιχείρησης, θα έπρεπε να περιλαμβάνει πλήρη έλεγχο και απαγόρευση για τα φορτία τα οποία απαγορεύει και επιτρέπει το ΣΑ/ ΟΗΕ, και αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, παρά μόνο με τις αναγκαίες συναινετικές και μη συναινετικές νηοψίες, σύμφωνα με την αρχή της αναγκαιότητας, για την καλή υλοποίηση της απόφασης του ΣΑ/ΟΗΕ.

Και επίσης και οι χώρες της περιοχής, όπως και η Ελλάδα, έχουν εξουσιοδοτηθεί από τον ΟΗΕ για να ελέγχουν εντός των χωρικών τους υδάτων, κάθε ύποπτη μεταφορά φορτίων που παραβιάζουν το εμπάργκο στην Λιβύη, αδιακρίτως τι σημαία φέρει το ύποπτο πλοίο.