Τις τελευταίες ημέρες ακούμε δηλώσεις από στόματα πολλών και καθιερωμένων πολιτικών, ότι η μοναδική λύση για την οριστική επίλυση των διαφορών μας με την Τουρκία είναι η προσφυγή μας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ).
Και φυσικά δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα για το πως ακριβώς θα προσφύγουμε στο ΔΔΧ, από την στιγμή που δεν αναγνωρίζει την δικαιοδοσία του η Τουρκία και δεν υπογράφει συνυποσχετικό για την προσφυγή, όπως είναι προϋπόθεση για να δικάσει επί της ουσίας το Δικαστήριο.
Ας δούμε τις δυνατότητες και αδυναμίες για μονομερή προσφυγή καθώς και τις οιεσδήποτε άλλες δυνατότητες που υπάρχουν, χωρίς οπωσδήποτε την συμφωνία της Τουρκίας.
Επίσης ας δούμε αν είναι καλύτερα αντί για το ΔΔΧ να προσφύγουμε (ή τουλάχιστον να καλούμε την Τουρκία για να προσφύγουμε) στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο (ΔΔΑ).
- ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΣΤΟ ΔΔΧ
Η μονομερής προσφυγή στο ΔΔΧ μπορεί να γίνει εφόσον υπάρχει μία ή και οι δύο από τις παρακάτω προϋποθέσεις:
- Εάν υπάρχουν ζητήματα για τα οποία υπάρχουν νέες μείζονες εξελίξεις στο Διεθνές Δίκαιο οι οποίες μεταβάλλουν καθοριστικά το περιβάλλον και τις προηγούμενες συνθήκες / διευθετήσεις.
- Εάν προβλέπεται από κάποια παλαιότερη συνθήκη η υποχρέωση των συμβαλλόμενων μερών για προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης ως μέσον επίλυσης των μεταξύ τους διαφορών.
Σήμερα δεν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις για μονομερή εκ μέρους μας προσφυγή, ώστε να αποδεχθεί το ΔΔΧ την αρμοδιότητά του και να αποφασίσει επί της ουσίας.
Η Ελλάδα προσέφυγε ταυτόχρονα στο ΣΑ/ ΟΗΕ κατά της Τουρκίας το 1976, (επίκληση απειλής διατάραξης της ειρήνης) και μονομερώς στο ΔΔΧ για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (καταθέσαμε και αίτημα λήψης προσωρινών μέτρων κατά της Τουρκίας), χωρίς ισχυρά επιχειρήματα για τις προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν.
Το ΔΔΧ δεν αποδέχθηκε τα επιχειρήματά μας για την μονομερή προσφυγή και την αρμοδιότητά του, και εκτός του ότι δεν ασχολήθηκε επί της ουσίας της προσφυγής, μας προέτρεψε σε διάλογο και διαπραγμάτευση με την Τουρκία. Κατέληξαν μάλιστα στο συμπέρασμα ότι οι έρευνες του HORA δεν απειλούσαν την εθνική μας κυριαρχία. Το αντιμετώπισαν εν ολίγοις ως παράβαση που δεν δημιουργούσε ανήκεστο βλάβη για την χώρα μας και μας προέτρεψαν για να διευθετηθεί το ζήτημα ειρηνικά, με διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών.
- ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΣΤΟ ΔΔΧ
Συνεπώς η θέση όσων προβάλλουν ως αποφασιστική λύση το να πάμε στο ΔΔΧ, δεν μπορεί να αναφέρεται σε μονομερή προσφυγή, αφού δεν υπάρχουν (υπό τις παρούσες συνθήκες) οι προϋποθέσεις για μονομερή προσφυγή κατά της Τουρκίας.
Η Τουρκία μάλιστα δια στόματος ΥΠΕΞ (Τσαβούσογλου), δήλωσε πρόσφατα ότι θα δεχόταν την οιαδήποτε προσφυγή στο ΔΔΧ μόνο εάν ήταν για όλες τις διεκδικήσεις της στα κρίσιμα ζητήματα (κυριαρχία επί των νήσων, αποστρατιωτικοποίηση, εναέριος χώρος, FIR, γκρίζες ζώνες, υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ, κλπ).
Η προβολή συνεπώς από πολλούς της θέσης για προσφυγή στο ΔΔΧ, χωρίς επεξηγήσεις για το πως μπορεί να επιτευχθεί, είναι εξόχως ανεδαφική εάν εξακολουθούμε να μένουμε συνεπείς στην πάγια θέση μας ότι το μόνο ζητήματα προς διευθέτηση με την Τουρκία είναι αυτό της υφαλοκρηπίδα (και της ΑΟΖ).
- ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΔΧ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΥΠΟΣΧΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΟΥΡΚΙΑ
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1η – Παραπομπή στο ΔΔΧ από το ΣΑ/ΟΗΕ: Μία περίπτωση που θα μπορούσε να γίνει προσφυγή στο ΔΔΧ, θα ήταν είτε μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας/ΟΗΕ είτε της ΓΣ/ΟΗΕ, που μπορούν να ζητήσουν γνωμοδότηση από το ΔΔΧ.
Πλην όμως για να πάρει μία τέτοια απόφαση το ΣΑ/ΟΗΕ θα πρέπει να είμαστε ένα βήμα πριν από τον πόλεμο με την Τουρκία ή σε σύγκρουση που να υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μας οδηγήσει σε πόλεμο, ώστε το ΣΑ/ΟΗΕ να επικαλεσθεί κίνδυνο για την ειρήνη και ασφάλεια. Και σε κάθε περίπτωση, εάν έχει ξεκινήσει η σύγκρουση, ότι θα έχει κατακτήσει η κάθε χώρα εκείνη τη στιγμή, θα είναι δύσκολο να ανακτηθεί πάλι, χωρίς να χάσει η άλλη χώρα κάτι.
Δηλαδή είναι μονόδρομος (εάν πάμε σε σύγκρουση είτε το θέλουμε είτε όχι) την στιγμή εκείνη της παρέμβασης του ΣΑ/ΟΗΕ και της επίκλησης της γνωμοδοτικής συνδρομής του ΔΔΧ, να είμαστε κερδισμένοι στο πεδίο ή τουλάχιστον να μην έχουμε χάσει κάτι.
Πέραν τούτων, δεν γνωρίζουμε ούτε μπορούμε να ελέγξουμε τα ερωτήματα που θα υποβάλλει το ΣΑ/ΟΗΕ στο ΔΔΧ για γνωμοδότηση, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος αυτά να μην περιορίζονται μόνο στα ζητήματα υφαλοκρηπίδας (και ΑΟΖ )
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2η – Παραπομπή στο ΔΔΧ από την ΓΣ/ΟΗΕ: Για να παραπέμψει η ΓΣ/ΟΗΕ ένα θέμα για γνωμοδότηση στο ΔΔΧ, θα πρέπει να προσφύγουμε σε αυτήν και υποστηριχθεί από τα 2/3 των παρόντων μελών η προσφυγή μας (για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ), πράγμα που χωρίς να είναι αδύνατο, θέλει μεγάλη επιρροή σε κάθε ένα μέλος ξεχωριστά. Φυσικά το ίδιο θα κάνει και η Τουρκία από την πλευρά της.
Και βέβαια υπάρχει ο κίνδυνος το ΣΑ/ΟΗΕ, αλλά και η ΓΣ/ΟΗΕ, να μην πάνε το ζήτημα στο ΔΔΧ, αλλά να καταλήξουν να μας νουθετήσουν για διαπραγματεύσεις, έρευνα, μεσολάβηση, συνδιαλλαγή, διαιτησία, δικαστικό διακανονισμό, προσφυγή σε τοπικούς οργανισμούς ή συμφωνίες ή με άλλα ειρηνικά μέσα της εκλογής μας, επικαλούμενοι τα σχετικά άρθρα του Καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ και της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Οι ενέργειες αυτές είτε έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικές μέχρι σήμερα είτε δεν τις δέχεται η Τουρκία, αλλά και εμείς δεν θεωρούμε ότι μας δίνουν δυνατότητα να έχουμε μία δίκαιη διευθέτηση.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 3η – Ο ΓΓ/ΟΗΕ μπορεί να επιστήσει την προσοχή του ΣΑ/ΟΗΕ. Ο ΓΓ/ΟΗΕ έχει αυτήν την αρμοδιότητα, για ζητήματα που κατά τη γνώμη του μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.
Όμως είδαμε πως μας απάντησε στο ζήτημα της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης και την αδυναμία του να αιτηθεί την προσοχή του ΣΑ/ΟΗΕ γι αυτό. Είναι όμως μία δυνατότητα που πρέπει να διερευνηθεί δεόντως πριν την επικαλεσθούμε.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 4η – Ένα από τα μόνιμα Μέλη του ΟΗΕ να το αιτηθεί από το ΣΑ/ΟΗΕ: Μία άλλη περίπτωση θα ήταν, ένα από τα μόνιμα μέλη του ΣΑ/ΟΗΕ (π.χ. Γαλλία), να ζητήσει από το ΣΑ/ΟΗΕ να αποφασίσει ώστε να αιτηθεί γνωμοδότηση από το ΔΔΧ, πλην όμως είναι σοβαρό ενδεχόμενο να υπάρξει ΒΕΤΟ από κάποιο άλλο μόνιμο μέλος (π.χ. Ρωσία, ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Κίνα).
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 5η – Έμμεση προσφυγή με άλλες χώρες χωρίς την Τουρκία: Μία άλλη περίπτωση θα ήταν να επικαλεσθούμε μία ανάγκη για διευθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ελλάδος της Κύπρου και της Αιγύπτου. Τότε το Δικαστήριο (μέσω του ΓΓ/ΟΗΕ) θα ενημέρωνε και θα καλούσε την Τουρκία για να συμμετάσχει είτε να υποβάλλει υπόμνημα με τις θέσεις της, Μπορεί όμως και η ίδια η Τουρκία να το αιτείτο.
Όμως για να συμμετάσχει με οιονδήποτε τρόπο, θα έπρεπε πέραν της αναγνώρισης του ΔΔΧ να αποδεχθεί και την νομική οντότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, γεγονός που και στις δύο περιπτώσεις παρουσιάζει οφέλη για μας (εφόσον θα θέλαμε να διευθετηθεί και το θέμα του Καστελλόριζου).
Υπάρχει περίπτωση ανάλογη μεταξύ Ελ Σαλβαδόρ-Ονδούρας, που οι δύο χώρες προσέφυγαν στο ΔΔΧ χωρίς την Νικαράγουα, η οποία κλήθηκε μετά να υποβάλλει τις θέσεις της και να συμμετάσχει.
Στη περίπτωση που δεν θα μετείχε τελικά η Τουρκία, το ΔΔΧ θα δίκαζε (με δίκαιο τρόπο μεν), λαμβάνοντας υπ΄ όψη τα επιχειρήματα των άλλων χωρών χωρίς ουσιαστικό αντίλογο από την Τουρκία. Η οιαδήποτε απόφαση του ΔΔΧ χωρίς την Τουρκία, πιθανώς θα εξαντλείτο στα ζητήματα που αφορούν τις άλλες προσφεύγουσες χώρες και οπωσδήποτε θα εξέταζε και την επήρεια του Καστελόριζου, αφού αυτό αφορά και τις άλλες χώρες. Και στην περίπτωση αυτή υπάρχουν δύο πιθανότητες:
- Εάν μεν αναγνώριζε πλήρη επήρεια για υφαλοκρηπίδα (και ΑΟΖ) στο Καστελλόριζο (ερήμην ή όχι της Τουρκίας), θα ήταν προς όφελός μας.
- Εάν δεν αναγνώριζε πλήρη επήρεια, τότε ενδεχομένως να την περιόριζε μέχρι του εύρους των χωρικών υδάτων. Δηλαδή θα κινδυνεύαμε να αναγνωρίσει το ΔΔΧ επήρεια μέχρι τα 6 νμλ, (αφού τόσο έχουμε διακηρύξει ως χωρικά ύδατα), με καλύτερη πιθανότητα να χρησιμοποιούσε περιγραφικό προσδιορισμό (όσο το εύρος των χωρικών υδάτων), αφήνοντας σε μας το δικαίωμα να τα επεκτείνουμε στα 12 νμλ ή να τα κρατήσουμε στα 6 νμλ (εφόσον φυσικά θα είχαμε εκφράσει σαφώς το δικαίωμά μας για τα 12 νμλ στα επιχειρήματά μας). Η περίπτωση αυτή θα γινόταν βέβαια αντικείμενο εκμετάλλευσης από την Τουρκία και για τα άλλα νησιά και την επήρειά τους, γιατί θα το χρησιμοποιούσε για να κάνει προβολή μίας τέτοιας απόφασης και για τα άλλα νησιά μας.
- ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΤΟ ΑΜΒΟΥΡΓΟ
Μήπως τελικά είναι καλύτερα η επίκληση για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο (το 1982 προβλέφθηκε με την UNCLOS), το οποίο είναι και καθ’ ύλη αρμόδιο για τα ζητήματα θαλασσίου δικαίου και στο οποίο δεν μπορούν να προστεθούν όλα τα άλλα ζητήματα που φορτώνει την οιαδήποτε προσφυγή η Τουρκία;
Θα πει κάποιος «μα η Τουρκία δεν έχει υπογράψει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS)» και δεν αναγνωρίζει και την δικαιοδοσία του ΔΔ του Αμβούργου!
Όμως το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) αφενός έχει καθολική ισχύ πλέον (εθιμικώ δικαίω), αφετέρου η Τουρκία άτυπα το αναγνωρίζει de facto, αφού το επικαλείται για να καθορίσει τις δικές της θαλάσσιες ζώνες και επίσης κάνει ερμηνείες του για να στηρίξει τις παραβιάσεις στην Κύπρο και στην Ελλάδα.
Άλλωστε ούτε και για το ΔΔΧ αναγνωρίζει την δικαιοδοσία του. Η προσφυγή στο ΔΔ του Αμβούργου μάλιστα, εμφανίζει περισσότερα πλεονεκτήματα για μας (λόγω της φύσης του Δικαστηρίου και των Διαιτητικών οργάνων), στην περίπτωση που δεν το αποδεχθεί η Τουρκία και επιδιώξουμε την προσφυγή μας χωρίς αυτήν (με τρίτους ή μονομερώς).
- ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Συνεπώς τι εννοούν όσοι προτείνουν να πάμε στο ΔΔΧ και πως βασικά το εννοούν, αφού όπως εξηγήσαμε αφενός η μονομερής προσφυγή υπό τις παρούσες συνθήκες καθίσταται αδύνατη, αφετέρου η Τουρκία σήμερα βάζει όλα τα θέματα στην ατζέντα;
Εγκλωβισμένοι στην ίδια ρητορική από το 1974 (όταν δεν υπήρχε η UNCLOS και το Διεθνές Δικαστήριο της Θάλασσας του Αμβούργου), επικαλούμεθα την προσφυγή στο ΔΔΧ (για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ μόνο λέμε εμείς). Όμως έτσι, δίνουμε στην ουσία στην Τουρκία την ευκαιρία να διευρύνει την ατζέντα για προσφυγή στο ΔΔΧ σε όλα τα θέματα. Αν θέλουμε να διευθετήσουμε το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, το Διεθνές Δικαστήριο της Θάλασσας στο Αμβούργο είναι το κατάλληλο όργανο (λόγω συνάφειας για τις θαλάσσιες ζώνες), ώστε να αποφύγουμε να μπουν όλα τα ζητήματα στο ίδιο πακέτο.
Και οπωσδήποτε η ουσία είναι μια και μοναδική: Πως θα ανασχεθεί η επιθετικότητα της Τουρκίας και πως δεν θα υποκύψουμε στις συνεχώς διευρυνόμενες διεκδικήσεις της επί των δικών μας δικαιωμάτων. Μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε μία συνετή διαπραγμάτευση και μία δίκαιη διευθέτηση.
Είναι ένας δύσκολος και διαρκής αγώνας, που δεν ευνοεί για αποφασιστικές λύσεις αλλά απαιτεί πολλές, καθημερινές μικρές επιτυχίες μας σε όλα τα επίπεδα των παράλογων και καταχρηστικών διεκδικήσεων τους.
Λίγα λόγια για το Στ. Φενέκο
Ο Στέλιος Φενέκος είναι υποναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού ε.α. με πλήρη θαλάσσια , διοικητική και επιτελική υπηρεσία. Σπούδασε στην Ελλάδα: Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, Ναυτική Σχολή Πολέμου, MSc Διεθνή Πολιτική, Στρατηγικές, & Ευρωπαϊκές Σπουδές (Πάντειο) και στις ΗΠΑ: ‘’Foreign & National Policy, Decision making, Strategy & Defense Planning’’ (NWC Rhode Island, USA), Foreign Policy in Eastern Europe, (Executive Programme, Harvard Kennedy School of Government). Υπήρξε επίσης αθλητής του μπάσκετ, (Παναθηναϊκό, Σπόρτιγκ, Μαρούσι, Λάρισα, Μίλωνα). Διετέλεσε Πρόεδρος στον αθλητικό σύλλογο Α.Ο. Σπόρτιγκ τα έτη 2010 και 2011.
