“RED QUEEN EFFECT” ΚΑΙ Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ, άρθρο του Στέλιου Φενέκου, Υποναύαρχου ε.α.

0

 

Στο “Through the Looking Glass” (του Lewis Carroll) , η Αλίκη εκπαιδεύεται από την Red Queen σε ένα σημαντικό μάθημα ζωής: Η Αλίκη τρέχει όλο και πιο γρήγορα, αλλά διαπιστώνει ότι βρίσκεται συνέχεια στο ίδιο μέρος.

Η Βασίλισσα εξακολουθεί να φωνάζει, «Ταχύτερα! Γρηγορότερα!’», αλλά η Αλίκη νοιώθει ότι δεν μπορεί να πάει γρηγορότερα, δεν έχει ανάσα ούτε και για να το πει.
«Αναρωτιέμαι αν όλα τα πράγματα κινούνται μαζί μας», σκέφτεται με αμηχανία.

Τελικά, η βασίλισσα σταματά να τρέχει, λέγοντας στην Αλίκη να στηριχτεί σε ένα δένδρο για να ξεκουραστεί.

Η Αλίκη την κοιτάζει με μεγάλη έκπληξη: «Γιατί πιστεύω ότι είμαστε κάτω από αυτό το δέντρο όλη την ώρα; Όλα είναι ακριβώς όπως ήταν!»

«Φυσικά,» λέει η βασίλισσα, «τι περιμένατε;»,….«Λοιπόν στη χώρα μας», λέει η Αλίκη, κομπιάζοντας, «θα φτάναμε κάπου αλλού, εάν τρέχαμε τόσο γρήγορα για πολύ χρόνο».

«Μια αργή χώρα!» αποκρίνεται η βασίλισσα. «Τώρα, εδώ, όπως βλέπετε, χρειάζεστε όλο το τρέξιμο που μπορείτε να κάνετε, για να κρατήσετε την ίδια θέση.»

α.   Δανεισμός και Παγκόσμιο Χρέος

Σε μακροοικονομικό επίπεδο τα κράτη καταφεύγουν σε δανεισμό, από το εσωτερικό ή το εξωτερικό, προκειμένου:

  • να καλύψουν βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις και έκτακτες ανάγκες
  • να καλύψουν ελλείμματα στο προϋπολογισμό τους
  • να καλύψουν δανειακές υποχρεώσεις
  • να χρηματοδοτήσουν αναπτυξιακά προγράμματα που θα οδηγήσουν στην αύξηση της παραγωγής και του ΑΕΠ.
  • να αντιμετωπίσουν απειλές με εξοπλισμούς

Το βέλτιστο (πέραν των βραχυπρόθεσμων διευκολύνσεων) είναι τα κεφάλαια από τον δανεισμό του κράτους να διοχετεύονται σε παραγωγικές επενδύσεις που θα δώσουν την δυνατότητα ανάπτυξης της οικονομίας και αύξησης του ΑΕΠ. Αυτό θα οδηγήσει στη βελτίωση του δείκτη χρέος /ΑΕΠ, εφόσον φυσικά γίνεται χρηστή διαχείριση των εσόδων και δεν δημιουργούνται ελλειμματικοί προϋπολογισμοί. Η αύξηση του ΑΕΠ δηλαδή πρέπει να συνδυάζεται και με ισολογισμένους ή ελάχιστα ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, εφόσον βέβαια το έλλειμμα δημιουργείται από αναπτυξιακά προγράμματα δημοσίων επενδύσεων και όχι από δημοσιονομική σπατάλη, διαφθορά και καταχρήσεις.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο ένας από τους δείκτες για να υπολογιστεί η ικανότητα της χώρας να αποπληρώσει το χρέος της (και κατά συνέπεια προσδιορίζει και το κόστος δανεισμού της – επιτόκιο), είναι η σχέση:

Χρέους προς ΑΕΠ (Χρέος/ΑΕΠ – Dept/GDP).

Το επιθυμητό (ειδικά για τις αδύνατες οικονομίες) θα ήταν η σχέση Χρέος/ΑΕΠ να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερη, κάτι το οποίο μεταξύ άλλων θα επηρέαζε εξαιρετικά θετικά και το κόστος του δανεισμού, αλλά και την απόδοση των κρατικών ομολόγων.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα η σχέση Χρέος / ΑΕΠ ήταν:

  • το 1980: 0, 226 – δηλαδή 22,6%
  • το 1990: 0, 60 – δηλαδή 60%
  • το 2000: 0, 94 – δηλαδή 94%
  • το 2019: στο ύψος ρεκόρ 1,86 – δηλαδή 186%

Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος σήμερα βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ. Με τα οικονομικά δεδομένα του 2019 το παγκόσμιο ΑΕΠ (GDP) είναι περίπου στα 81 τρις δολάρια (2012-2019 αυξήθηκε κατά 7 τρις περίπου – 8 %), ενώ το δημόσιο χρέος στα 63 τρις δολάρια (τη περίοδο 2012-2019 αυξήθηκε κατά 13,5 τρις, αύξηση περίπου 28,5 %) . Δηλαδή το παγκόσμιο χρέος σήμερα αντιπροσωπεύει περίπου το 78 % του παγκόσμιου ΑΕΠ ενώ στις ανεπτυγμένες χώρες βρίσκεται στα όρια του 100%.

Το παγκόσμιο χρέος ξεπέρασε τα 255 τρισ. δολάρια στο τέλος του 2019 (έκθεση του Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών – IIF), αγγίζοντας ιστορικά επίπεδα-ρεκόρ. Ο λόγος δηλαδή «ΧΡΕΟΣ (παγκόσμιο)  / ΑΕΠ (παγκόσμιο)» είναι 320% περίπου.

Αν το παγκόσμιο χρέος επιμεριστεί σε κάθε άνθρωπο που ζει στον πλανήτη, μεταφράζεται σε 33.000 δολάρια κατά κεφαλήν, υπολογίζοντας τον πληθυσμό σε περίπου 7,76 δισ. Αναμένεται δε επιπλέον επιβάρυνση, αφού σχεδόν το 60% και πλέον των χωρών του κόσμου αναμένουν ανάπτυξη χαμηλότερη των δυνατοτήτων τους το 2020.

Ένας από τους κύριους λόγους αύξησης του παγκόσμιου χρέους είναι ότι πολλές οικονομίες (κυρίως αναδυόμενες), λόγω των χαμηλών επιτοκίων που επικρατούσαν στις διεθνείς αγορές, έτρεξαν να δανειστούν περισσότερο. Ο μεγάλος δανεισμός αφενός αύξησε τα χρέη τους, χωρίς να δώσει σε πολλές την ανάπτυξη που προσδοκούσαν, με αποτέλεσμα να τις έχει κάνει ευάλωτες.

Θα πρέπει όμως να ληφθεί υπ’ όψη ότι πάνω από το ήμισυ των υποχρεώσεων χρέους των 255 τρισ. δολαρίων  (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα), εντοπίζονται σε τρεις χώρες: ΗΠΑ, Κίνα και Ιαπωνία.

β.   Οι πρωταθλητές στα Χρέη

Το 2019 οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου (συνδυασμένο χρέος των ΗΠΑ, της Ευρωζώνης, της Ιαπωνίας και της Κίνας) δημιούργησαν χρέος 10 φορές πιο γρήγορα από την οικονομική τους ανάπτυξη (ΑΕΠ).

  • ΚΙΝΑ: τα χρέη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι περίπου 34,5 τρις δολάρια στο τέλος του 2019 και είναι μια εκρηκτική απειλή για την παγκόσμια οικονομία. Το ΑΕΠ της Κίνας είναι 11,5 περίπου τρις δολάρια. Βέβαια εξακολουθεί να έχει μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης αν και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προέβλεψε πως η ανάπτυξη της θα πέσει κάτω από 6,1% που είχε το 2019 (και 6,6% το 2018).
    Ειδικότερα για το δημόσιο χρέος (κεντρική και τοπικές κυβερνήσεις), οι αρχές της Κίνας το παρουσιάζουν στο 5,4 τρις, αλλά εξαιρούν τα χρέη των κυβερνητικών εταιρειών, τον βραχυπρόθεσμο δανεισμό, τις υποχρεώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα, τις εγγυήσεις προς τις τράπεζες και τις δημόσιες επιχειρήσεις, καθώς και τον κρυφό τραπεζικό δανεισμό (υπολογίζεται σε 10 τρις δολάρια ακατάλληλα δάνεια και επικίνδυνα επενδυτικά προϊόντα) αλλά και από τις τοπικές κυβερνήσεις (στα 5,8 τρις δολάρια ο κρυφός δανεισμός τους). Συνεπώς η σχέση που εμφανίζεται από τις κινεζικές αρχές ότι ο λόγος «Χρέος /ΑΕΠ» είναι 46.3 %, είναι εξόχως πλασματική.
  • ΗΠΑ: Η αμερικανική οικονομία έχει στο τέλος του 2019 δημόσιο χρέος 23,01 τρις δολαρίων (κεντρική και τοπικές κυβερνήσεις).
    Το έλλειμμα του προϋπολογισμού της έφτασε τα 800 δις δολάρια και προστέθηκε και 1 τρις δολάρια πραγματικού χρέους. Σε κάθε Αμερικανό πολίτη δηλαδή αναλογούν 70.300 δολάρια περίπου χρέους. Όσον αφορά την ανάπτυξη, αυτή έπεσε στο 1.9% το 2019. Σημειώθηκε όμως μεγάλη πρόοδος στο ζήτημα της ανεργίας, 3.6% στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 50 ετών. Μέχρι το 2023 το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ θα έχει φτάσει στο 116,9% του ΑΕΠ (πρόβλεψη του ΔΝΤ). Οι ΗΠΑ θα έχουν τότε (εάν δεν αλλάξει κάτι δραματικά), το δεύτερο υψηλότερο χρέος μεταξύ των χωρών του G7.
  • Στο ίδιο ύψος χρέους, περίπου 116,9 % του ΑΕΠ θα βρίσκεται και η Ιταλία.
  • Η Ιαπωνία με χρέος που προβλέπεται να φτάνει στο 229,6%.
  • Η Γαλλία με δημόσιο χρέος ύψους 88,9% του ΑΕΠ,
  • Η Βρετανία με δημόσιο χρέος 82,5% του ΑΕΠ,
  • Ο Καναδάς με 74,2% του ΑΕΠ,
  • Το χαμηλότερο δημόσιο χρέος στο G7 θα έχει η Γερμανία, στο 42,4% του ΑΕΠ.

γ.   Οι προσδοκίες και οι αποτυχίες από τον Δανεισμό

Ο δανεισμός (δημιουργεί χρέος) μας δίνει τη δυνατότητα να αγοράσουμε κάτι τώρα, για το οποίο δεν υπάρχουν ακόμη τα μετρητά. Το αν είναι σοφό ή όχι εξαρτάται από το που πηγαίνουν αυτά τα χρήματα.

  • Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί άνθρωποι, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις δανείζονται επειδή μπορούν. Η τελευταία δεκαετία αύξησε το δανεισμό επειδή οι κεντρικές τράπεζες έκαναν το χρήμα φτηνό.
  • Ως γενική αρχή, ο δανεισμός αυξάνεται με λιγότερο ρυθμό όταν οι κεντρικές τράπεζες αρχίζουν να συσφίγγουν τη νομισματική τους πολιτική. Όμως τότε ο δανεισμός δεν βελτιώνει τόσο πολύ την ανάπτυξη.
  • Οι κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν να διαχειριστούν την κρίση επενδύοντας στο φθηνό χρήμα για οικονομική ανάπτυξη. Η πολιτική αυτή ήταν ορθολογική από την άποψη αυτή. Το πρόβλημα όμως είναι δεν έδειξαν την δέουσα προσοχή στο πώς θα χρησιμοποιούντο αυτά τα δάνεια.
  • Υπάρχει η αντίληψη ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε για τα επίπεδα απόλυτου χρέους, όσο η οικονομία αυξάνεται κατ αντιστοιχία. Δηλαδή μια χώρα με μεγαλύτερο ΑΕΠ μπορεί να έχει περισσότερο χρέος.
  • Αυτό όμως σήμερα τίθεται σε αμφιβολία: Τις δεκαετίες 50-60, για κάθε δολάριο δανεισμού είχαμε 4 δολάρια στην ανάπτυξη, και τις επόμενες δεκαετίες 3 δολάρια (εφόσον φυσικά ο δανεισμός επενδυόταν σωστά).
  • Αυτή η σχέση όμως έχει επιδεινωθεί σοβαρά την τελευταία δεκαετία.
    Ειδικότερα το 2017-19, ένα δολάριο δανεισμού στις ΗΠΑ, παρήγαγε μόνο 41 σεντς στο ΑΕΠ, και ακόμη λιγότερο σε άλλες χώρες.
  • Επιδείνωση όμως παρατηρείται σχεδόν σε όλον τον αναπτυγμένο κόσμο, όσον αφορά τα αποτελέσματα του δανεισμού.

Οι περισσότερες οικονομίες είναι εθισμένες να δανείζονται για να τονώσουν την ανάπτυξη, παρ’ όλο που υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο δανεισμός έχει χάσει σημαντική από την ικανότητά του να το πράξει.  Και τότε συμβαίνει ακριβώς αυτό που δεν πρέπει να συμβεί
Προσθέτουν ακόμη μεγαλύτερο χρέος.
Αυτή είναι η κλασική συμπεριφορά εθισμού. Πρέπει να αυξάνεται η δόση για να φτάνουμε στο ίδιο αποτέλεσμα. Ως αποτέλεσμα το δημόσιο αλλά και το ιδιωτικό χρέος (νοικοκυριών και εταιρειών) αυξάνονται γρήγορα.

Το αποτέλεσμα αυτού του εθισμού στο δανεισμό είναι ότι το παγκόσμιο χρέος αυξάνεται πολύ περισσότερο από την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας ή οποία επιβραδύνεται. Είναι ακριβώς αυτό που ονομάζεται “RED QUEEN EFFECT” (η περίπτωση της “Red Queen” με την Αλίκη):  για να εξυπηρετήσουμε τις δανειακές υποχρεώσεις τρέχουμε όλο και γρηγορότερα (δανειζόμαστε όλο και περισσότερο) για να παραμείνουμε τουλάχιστον στο ίδιο σημείο (να καλύπτουμε συνέχεια τα χρέη μας).

ΣΗΜ: Η Ελλάδα σήμερα έχει δημόσιο χρέος 323,5 δισ. ευρώ και το ΑΕΠ περίπου 192 δις ευρώ στο τέλος του 2019. Δηλαδή περίπου ή 167,8% ως ποσοστό του ΑΕΠ (ποσοστό μειούμενο κατά 12,6 μονάδες από το 2018).

O ιδιωτικός δανεισμός της χώρας μας ανήλθε στα 185 δισ ευρώ (υποχώρησε ελαφρώς, κατά 1,2% σε σχέση με το 2018).

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας