ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΙΑΣ – Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ (Bullying), Γράφει η Πόπη Βραχιώτου – Λυμπεροπούλου Πρόεδρος του Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων

0

Παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα δυστυχώς, γινόμαστε όλο και πιο συχνά μάρτυρες μιας επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από τη μαζική βία ενός πολέμου ως τα καθημερινά περιστατικά λεκτικής ή επιθετικής συμπεριφοράς που συνεπάγεται την πρόκληση βλάβης.

Οι κοινωνιολόγοι, οι οποίοι μελετούν τα κοινωνικά φαινόμενα και τους κανόνες που τα διέπουν, προσπαθούν να κατανοήσουν γιατί οι άνθρωποι εκδηλώνονται επιθετικά και αν η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης, η οποία εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους (απειλές, πρόκληση βλάβης σωματικής, ψυχολογικής, υλικής) ή είναι αποτέλεσμα της έκθεσης σε επιθετικά πρότυπα.

Σχετικές έρευνες έχουν εντοπίσει παράγοντες και διαδικασίες, που ευνοούν την εκδήλωση μιας επιθετικής συμπεριφοράς, σύμφωνα με βιολογικές θεωρίες, που ξεκινούν από την υπόθεση ότι υπάρχει στον άνθρωπο η επιθετικότητα ως ένστικτο, θεωρώντας ότι από τη φύση είναι προσχεδιασμένος ο άνθρωπος να φέρεται επιθετικά. Δηλαδή η επιθετικότητα είναι φαινόμενο φυσιολογικό, χαρακτηριστικό του ανθρώπου και της κοινωνικής ζωής στις διαπροσωπικές, τις φιλικές και ομαδικές σχέσεις και στις κοινωνικές δραστηριότητες η αντιπαράθεση και η σχετική σύγκρουση είναι αναπόφευκτες.

Ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes χαρακτήρισε τον άνθρωπο ως λύκο «homo homini lupus», υποστηρίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως σκληρό και κακό ζώο απέναντι στο συνάνθρωπό του.

Ωστόσο θεωρεί, ότι οι νόμοι που διέπουν τις πολιτισμένες κοινωνίες διαδραματίζουν έναν πολύ σημαντικό και συγκεκριμένο ρόλο, ο οποίος περιορίζει τις επιθετικές ορμές του ανθρώπου, προκειμένου να είναι εφικτή η κοινωνική συνοχή.

Είναι πάντως σαφές, ότι κάθε άτομο αντιδρά με διαφορετικό τρόπο σε κάθε περίσταση. Και ορισμένα άτομα έχουν εντονότερη τάση να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά. Αυτό δεν σημαίνει ότι γεννιούνται οπωσδήποτε με αυτό το χαρακτηριστικό. Η προσωπικότητα διαμορφώνεται κυρίως μέσω διαφορετικών διαδικασιών, όπως η μάθηση και η κοινωνικοποίηση· και επίσης επηρεάζεται από παράγοντες, όπως το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο ζει.

Οι έρευνες πάντως δείχνουν, ότι τα άτομα που καταφεύγουν στη βία έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως υπερβολική αυτοεκτίμηση που αγγίζει τις έννοιες του Εγωτισμού και του ναρκισσισμού και μάλιστα σ’ εκείνη την ακραία μορφή που λέγεται «σολιψισμός», δηλαδή μια κατάσταση που εκφράζεται πολύ παραστατικά με το «είμαι κι ο πρώτος, ρε», που τα ωθεί να διεκδικήσουν το υπερβατικό τους Είναι και με επιθετική συμπεριφορά. Με άλλα λόγια καταφεύγουν στη βία, για να επικυρώσουν την αυτοπεποίθησή τους.

Βεβαίως η υψηλή αυτοεκτίμηση δεν συνεπάγεται και με εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς. Πολλά άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση όχι μόνο δεν φέρονται επιθετικά, αλλ’ αντίθετα αποποιούνται τις συγκρούσεις και τις αποφεύγουν.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αυτό που έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τους ερευνητές στα περισσότερα κράτη είναι η βία και η επιθετικότητα των μαθητών στο χώρο του σχολείου. Όπως γνωρίζουμε, η λειτουργία του σχολείου είναι συνυφασμένη με την τήρηση μιας σειρά κανόνων θεσπισμένων από την πολιτεία αλλά και από το ίδιο το σχολείο. Η πειθαρχία σ’ αυτούς τους κανόνες είναι απαραίτητη, για την καλή λειτουργία και μαθησιακή αποτελεσματικότητα του σχολείου, ενώ παράλληλα σχετίζεται και με το έργο της αγωγής, με κοινωνικοποίηση των μαθητών και την εσωτερίκευση από αυτούς αρχών και αξιών που θα τους βοηθήσουν να συγκροτήσουν την προσωπικότητά τους και να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο ομαλά και δημιουργικά.

Λοιπόν, η πρώτη στάθμη της επιθετικής συμπεριφοράς σ’ ένα παιδί εμφανίζεται με το πείσμα. Το παιδί παρουσιάζει άρνηση σε κάθε συμβουλή ή και μια πεισματική αντίθεση που εκδηλώνεται λεκτικά ή και με πράξεις. Φυσικά η στάση του αυτή ερεθίζει τους ενήλικες ή τους συμμαθητές του, με το ίδιο δύσκολα να ανταποκρίνεται στην πειθαρχία και στους κανόνες. Επόμενο να προκαλεί θυμό και απόρριψη. Ωστόσο, συχνά καταφέρνει να επιβληθεί και να προκαλέσει την προσοχή.

Κλιμάκωση της επιθετικής συμπεριφοράς του με την πάροδο του χρόνου εκδηλώνεται με πράξεις βίας εναντίον προσώπων, αντικειμένων ή και ζώων. Και μόλις το επιτρέψει η σωματική του διάπλαση, η επιθετική του συμπεριφορά παίρνει αντικοινωνική διάσταση με τη χρήση βίας.

Συνοψίζοντας, τα πρώτα χρόνια της ζωής είναι ιδιαίτερα σημαντικά σε ό,τι αφορά την επιθετικότητα, γιατί τότε δημιουργούνται οι βάσεις προσαρμο-στικών ή δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών. Βασικό ρόλο παίζουν οι παιδαγωγικοί χειρισμοί σε σχέση με την επιθετικότητα μαθαίνοντας στα παιδιά ότι τα συναισθήματα που συνδέονται με την επιθετικότητα, όπως ο θυμός, η αντιζηλία, η εκδικητικότητα, είναι μεν φυσιολογικά, αλλά η εκδήλωσή τους θα πρέπει να γίνεται με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο, που θα βασίζεται στο σεβασμό των συναισθημάτων των άλλων. Έτσι, βαθμιαία το παιδί μαθαίνει να συναλλάσσεται με συνομηλίκους, να ελέγχει το θυμό του και να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της ομάδας.

Μια μορφή βίας που απασχολεί ιδιαίτερα τους ερευνητές και εμφανίζεται συχνά στο σχολείο είναι ο εκφοβισμός, το λεγόμενο bullying από τη μια και η θυματοποίηση από την άλλη. Η «θυματοποίηση» είναι αποτέλεσμα εκφοβισμού, δηλαδή μιας συγκεκριμένης μορφής επιθετικής συμπεριφοράς με σταθερή συχνότητα και μεθόδευση προς τους πιο αδύναμους μαθητές.

Ο εκφοβισμός ορίζεται με αρνητικές ενέργειες, όπως ενέργεια λεκτική (πειράγματα, απειλές, ειρωνείες κ.ά.), σωματική (χτυπήματα, σπρώξιμο, κ.ά.) και ψυχολογική (συκοφάντηση, αποκλεισμός από ομάδα, απομόνωση κ.ά.).

Το θύμα εκδηλώνει τις εσωτερικές ψυχικές του εντάσεις με απόσυρση, κλάμα, πόνο ή θυμό, ενώ ο θύτης από την πλευρά του παραμένει ψυχρός.

Τα δεδομένα έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές – θύματα και θύτες – θεωρούν ότι οι δάσκαλοί τους προσπαθούν να παρέμβουν μόνο στο ένα τρίτο των περιπτώσεων εκφοβισμού στο σχολικό περιβάλλον. Επίσης κάποιοι ερευνητές αναφέρουν τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει η έλλειψη της παραδοσιακής οικογένειας, ενώ άλλοι ερευνούν τις επιδράσεις της «διαλυμένης οικογένειας». Τέλος, τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες βίαιης συμπεριφοράς μεταξύ των γονέων τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να μάθουν και να αντιγράφουν αυτά τα επιθετικά πρότυπα συμπεριφοράς.

Τα παιδιά που εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά προς τους συνομηλίκους τους, συχνά παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία συνοπτικά είναι τα εξής:

  • Αισθάνονται ανεπάρκεια και μειονεξία ως προς την αντιμετώπιση γεγονότων της καθημερινής ζωής.
  • Πιθανότατα, έχουν υποστεί ανάλογη συμπεριφορά τα ίδια, μέσα στο οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον τους.
  • Προέρχονται από οικογένειες, οι οποίες «εκθειάζουν» τις «αρετές» και τα «οφέλη» τέτοιων συμπεριφορών.
  • Είναι τα ίδια «θύματα» κάποιας μορφή κακοποίησης.
  • Δεν επιτυγχάνουν «επιθυμητές» σχολικές επιδόσεις.
  • Δεν έχουν συναίσθηση της αυτοεκτίμησή τους ή της αξίας για τον εαυτό.
  • Είναι άτομα που έχουν μάθει «να γίνεται πάντα το δικό τους», θεωρούν τα πάντα αυτονόητο δικαίωμά τους, ενώ καθένας που δεν ανταποκρίνεται ανάλογα, θα υποστεί οδυνηρές συνέπειες.
  • Ικανοποιούνται να νιώθουν «αρχηγοί» και εδραιώνουν το «status» μέσω εκφοβιστικών συμπεριφορών προς τους «ανυπάκουους».

Και βέβαια, για να καταλήξουμε, ο φόβος που στοιχειώνει τους κοινωνικούς κριτικούς και θεωρητικούς είναι, ο εκφοβισμός για τα παιδιά που τον υφίστανται, ο οποίος έχει αρνητικές συνέπειες για τη ζωή τους. Κάποιες φορές μάλιστα αρχίζει και το ίδιο το παιδί να εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά προς τα αδέλφια του ή και προς τους συνομηλίκους του. Επίσης παρουσιάζει αδιαλλαξία σε θέματα επικοινωνίας, δικαιωμάτων, ορίων, ευθυνών και υποχρεώσεων.

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας