Tα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας, ο Χαρταετός, η λαγάνα και το Γαϊτανάκι

0

 Η Καθαρά Δευτέρα συνοδεύεται από έθιμα ανά την Ελλάδα, που κάνουν αυτήν την ημέρα πολύ ξεχωριστή.  Έθιμα δεμένα με τις ρίζες και τις παραδόσεις μας, έθιμα που χάνονται στα βάθη των χρόνων, γιορτές και εκδηλώσεις αποκριάς που φέρνουν γλέντι, χορό και διασκέδαση!

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί το τέλος της Αποκριάς και την αρχή της Σαρακοστής. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά καθώς αποτελεί την πρώτη ημέρα της σαρανταήμερης νηστείας όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο, και ακολουθεί το άγιο Πάσχα.

Αμέτρητα είναι τα έθιμα που συνοδεύουν την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, και από τόπο σε τόπο διαφέρουν με ρίζες που χάνονται στα βάθη του χρόνου.  Στο τραπέζι την ημέρας συνηθίζεται η λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα, ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα «καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα φαγητά της αποκριάς, ενώ αλλού οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν ενώ ασπρίζουν και τα πεζοδρόμια.

Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες.  

  • Ο Χαρταετός κάνει το γύρο του κόσμου

Ο χαρταετός υπήρχε στον ελληνικό χώρο και στην αρχαιότητα καθώς υπάρχουν απεικονίσεις και σε αγγεία, όμως η νεότερη εκδοχή έρχεται από την Κίνα. Οι χαρταετοί σε κάθε περιοχή έχουν κι άλλη ονομασία: «τσερκένια» τους λέγανε στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη «ουτσουρμάδες», οι Πόντιοι τους λέγανε «πουλία», οι Θρακιώτες «πετάκια», «φυσούνα» στα Επτάνησα, κι ακόμα «μύλοι, ψαλίδα, άστρα, φωτοστέφανο». Στην Κίνα που θεωρείται και χώρα προέλευσής του φτιάχνονται από μετάξι και μπαμπού, με τη μορφή του δράκου που ήταν ιερό, θεϊκό σύμβολο.

  • Το γαϊτανάκι, από τους πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας.

Η λέξη «γαϊτανάκι» είναι υποκοριστικό της μεσαιωνικής λέξης «γαϊτάνιν», που σημαίνει μεταξωτό κορδόνι, λωρίδα, ταινία. Για το γαϊτανάκι χρειάζονται δεκατρία άτομα για να στήσουν τον ιδιότυπο χορό. Ο ένας κρατά έναν μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και είναι αυτές που δίνουν το όνομά τους και στο έθιμο. Γύρω από τον στύλο δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν ταυτόχρονα ανά ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι.

Καθώς κινούνται γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του και έτσι όπως γυρνούν, πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς, με τον ίδιο τρόπο που έπλεκαν παλιά οι γυναίκες τα γαϊτάνια και στόλιζαν τις παραδοσιακές φορεσιές. Οταν οι κορδέλες έχουν όλες τυλιχτεί και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά του χορού και αφού τα γαϊτάνια ξετυλιχτούν ο χορός τελειώνει.

Ο αριθμός των δώδεκα χορευτών συμβολίζει τους μήνες του χρόνου που εναλλάσσονται ή τις Ωρες,  ενώ ο κυκλικός χορός συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, από τη ζωή στον θάνατο, από τη λύπη στη χαρά, από τον χειμώνα στην άνοιξη και το αντίθετο.

  • Έθιμα Αποκριάς από τόπο σε τόπο

Στα Μεστά και στους Ολύμπους και στο Λιθί της Χίου, αναβιώνει το Έθιμο του Αγά με τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Εκεί σε ένα θεατρικό ο Αγάς ως δικαστής, καταδικάζει με χιούμορ τους θεατές. Άλλο έθιμο με ρίζες στην Τουρκοκρατία είναι εκείνο της μεταμφίεσης κάποιου κατοίκου της Αλεξανδρούπολης σε Μπέη και της περιφοράς του στην πόλη μοιράζοντας ευχές.

Στην Κέρκυρα στον  Χορό των Παπάδων  οι ιερείς στήνουν χορό που ακολουθείται από τους γέροντες.

Στο Γαλαξίδι γνωστά είναι τα  αλευρομουτζούρωμα, όπου οι καρναβαλιστές πασαλείφονται με αλεύρι και χορεύουν κυκλικά.

Στη Μεθώνη Μεσσηνίας γίνεται του Κουτρούλη ο γάμος, αναπαράσταση ενός πραγματικού γάμου του 14ου αιώνα,

Στη Βόνιτσα ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνώντας μέσα από το χωριό καταλήγει σε μια φλεγόμενη βάρκα.

Στη Θήβα γίνεται ο βλάχικος γάμος όπου ξυρίζεται ο γαμπρός για να παντρευτεί κάποιον άντρα συγχωριανό του μεταμφιεσμένο σε νύφη.

Στο Πολύσιτο Βιστωνίδας οι Μουτζούρηδες , μουτζουρώνουν με κάπνα τους επισκέπτες του χωριού
Στην Κοζάνη δεν πετούν χαρταετό. Φτιάχνουν αυτοσχέδια μικρά αερόστατα που έχουν σχεδιάσει οι ίδιοι οι κάτοικοι. Το θέαμα είναι μαγικό καθώς βάζουν φωτιά στο πανί της κατασκευής και αμέσως το αερόστατο παίρνει ύψος και ανεβαίνει στον ουρανό.

Στην Ξάνθη , αναβιώνει «το κάψιμο του Τζάρου», ενός ανθρώπινου ομοιώματος που οι Θρακιώτες τοποθετούσαν πάνω σε πουρνάρια. Ντόπιοι και επισκέπτες της πόλης συγκεντρώνονταν στο κέντρο της πλατείας και έκαιγαν το ομοίωμα, προκειμένου το καλοκαίρι να αποφύγουν τους ψύλλους.

Καλή Σαρακοστή!

 

 

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας