Στις 8 Νοεμβρίου η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ και στο Μαρούσι γιορτάζει το ιστορικό εκκλησάκι των Αγίων Ασωμάτων στην είσοδο του κέντρου της πόλης λίγο πριν το Δημαρχείο. Παραμονή της εορτής, το απόγευμα της Κυριακής τελείται ο εορταστικός εσπερινός και ανήμερα η επίσημη Δοξολογία.
Λίγα λόγια για το ιστορικό και κατανυκτικό αυτό εκκλησάκι
Άγιοι Ασώματοι-Ταξιάρχες
Ένα ακόμη παρεκκλήσι χτισμένο στους μακρινούς χρόνους της Τουρκοκρατίας, αντέχει στο χρόνο και μαρτυρά την ιστορία του από τις μισοξεθωριασμένες μορφές των Αγίων του που σώζονται ακόμα. Στην είσοδο της πόλης ερχόμενοι από την Λεωφόρο Κηφισίας, πάνω στην οδό Βας. Σοφίας, λίγο πριν το Δημαρχείο της πόλης, το εκκλησάκι των Ταξιαρχών είναι στις μέρες μας μετά την ανακαίνισή του ανοικτό και επισκέψιμο, όλο το χρόνο.
Πιθανότατα το εκκλησάκι έχει χτιστεί σε αρχαία θέση ενώ στην κατασκευή του παρατηρείται χρήση αρχαίων υλικών, λιθόπλινθοι, τμήμα επιστυλίου, στην είσοδο έχει χρησιμοποιηθεί μαρμάρινο μεταβυζαντινό θύρωμα ενώ πάνω από την πόρτα του υπήρχε μικρό παράθυρο το οποίο σήμερα έχει κλειστεί.
Οι τοιχογραφίες που σώζονται στο εσωτερικό του χρονολογούνται το 17ο αιώνα και απεικονίζουν τη Σταύρωση, τη Μεταμόρφωση, την Κάθοδο στον Άδη και Αγίους. Η παλαιότερη αναφορά για το ναό βρίσκεται σε χοτζέτι, τίτλο ιδιοκτησίας ακινήτου του 1724.
Ο ρυθμός του είναι μονόχωρος, δρομικός, καμαροκέπαστος με τρίπλευρη αψίδα ιερού, διαστάσεων 8.80 χ 5.50. Το 1967 το παρεκκλήσι ανακαινίστηκε στη δεκαετία του 1990 και η 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων συντήρησε τις σωζόμενες αγιογραφίες και το τέμπλο. Το μικρό, ιστορικό παρεκκλήσι των Αγίων Ασωμάτων αποτελεί διατηρητέο μνημείο με ΦΕΚ του 1923.
Στο κείμενό του ο Ν. Ι Κωστάρας με τίτλο «Προσκύνημα στο Ναό Αγίων Ασωμάτων Αμαρουσίου» γράφει «Ένα μικρό εκκλησάκι των Αγίων Ασωμάτων βρίσκεται στα Κανατάδικα, στην αρχή της οδού Βασ. Σοφίας δεξιά, λίγο πριν την διασταύρωσή της με τη Λεωφ. Κηφισίας. Γύρω του ορθώνονται πολυκατοικίες κι όμως αυτό το ταπεινό εκκλησάκι έχει μια δική του λάμψη, για να ‘ρθει στο φως μια ξεχασμένη ιστορική και βαθύρριζη παράδοση του Μαρουσιού, που μαρτυρά τη συνέζευξη της κλασσικής παιδείας με το Χριστιανισμό και κρυφοδείχνει τη διαχρονική Ελλάδα.
Στις 8 Νοεμβρίου ανοίγει το εκκλησάκι στην εορτή των Αγίων Ταξιαρχών (Μιχαήλ και Γαβριήλ). Έτσι βρήκα την ευκαιρία ν’ ανάψω ένα κερί και ν’ ατενίσω στην καμάρα της δώδεκα σωζόμενες παραστάσεις του χριστολογικού κύκλου, τμήματα ζώνης με μετάλλια αγίων κάτω απ’ αυτές, ανάμεσά τους και “αγιοποιημένοι φιλόσοφοι” όπως “φιλόσοφος Άγιος Πλάτων” που εικονίζεται να κρατά σταυρό!
Η “αγιοποίηση” του Πλάτωνα αποτελεί μια υπέροχη μείξη, όπου η Ελληνική φιλοσοφία και η Ευαγγελική διδασκαλία μπορούν να συζευχθούν σε ένα υπέροχο κράμα ενός πολιτισμού του πνεύματος και της ψυχής. Οι Τρεις Ιεράρχες αγωνίστηκαν για το ελληνορθόδοξο μέτρο και την ψυχική ισορροπία για να καταστεί Ελληνισμός και Χριστιανισμός η ωραιότερη σύνθεση απ’ όσες φιλοτέχνησε ο ανθρώπινος και Θείος νους. Έτσι διασώθηκαν πολλά κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων ανεκτίμητης αξίας στα χρόνια της σκλαβιάς από ταπεινούς μοναχούς, που “αγιοποίησαν” τους αρχαίους φιλόσοφους.
“… Μόνη γαρ η Ελλάς αψευδώς ανθρωπογενεί, φυτόν Ουράνιον και βλάστημα Θείον, λογισμού αποτίκτουσα οικειούμενον επιστήμην” (Γιατί μόνο η Ελλάδα πράγματι γεννά πνευματικούς ανθρώπους, βλαστάρια Ουράνιου φυτού από θεϊκό φύτρο, που δημιουργεί φιλοσοφική επιστημονική σκέψη). Λόγια από τ’ άχραντα χείλη του Θεανθρώπου Ιησού, όπως μας τα διασώζει ο Αλεξανδρινός φιλόσοφος Φίλων, ο οποίος έζησε στα χρόνια της επίγειας ζωής του Ιησού (25 π.Χ. – 45 μ.Χ.) και γνώριζε καλά τη διδασκαλία του.
Τέτοιες αγιογραφίες αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων υπάρχουν και αλλού όπως στο μοναστήρι της Νόλας (Ξεροκόμπι Λακεδαίμονος), στη μονή Βελλά Ηπείρου, στο νάρθηκα του Αγίου Νικολάου της μονής Φιλανθρωπινών στη νησίδα της λίμνης των Ιωαννίνων. Ακόμη, στην είσοδο της Ιεράς Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους όπου φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας της Πορταïτισας και μάλιστα στον πρόναό του εικονίζονται στους τοίχους αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και τραγικοί, όπως Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Σοφοκλής, Ευριπίδης κ.α. ως προφητεύσαντες την αναγκαιότητα καθόδου του αληθινού Θεού στη γη. Αλλά και σε άλλες εκκλησίες και μοναστήρια της Ορθοδοξίας στα Βαλκάνια. Αυτό το προνόμιο έχει και το εκκλησάκι των Αγίων Ασώματων Αμαρουσίου. Στο χάρτη του Kauper (1879) σημειώνεται ως “Monastiri Taxiarchi” (Μονή Ταξιάρχη)…
Η πρώτη μνεία των Ασωμάτων θεωρείται ότι γίνεται σ’ ένα χοτζέτι του 1724, όπου αναφέρεται “χωράφιον Ασωμάτων”, ίσως χωράφι της μονής Ασωμάτων Πετράκη. Η χρονολόγηση των Αγίων Ασωμάτων δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια. Αλλά σύμφωνα με την άποψη του αξέχαστου Φώτη Κόντογλου, ανάγεται στις αρχές του 17ου αιώνα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Φώτης Κόντογλου στα “Ρημοκκλήσια του Μαρουσιού”:
«Γύρω στο Μαρούσι βρίσκονται κάμποσα τέτοια ρημοκκλήσια πολύ συμπαθητικά. Ένα είναι οι Άγιοι Ασώματοι και βρίσκονται μπαίνοντας στο χωριό από το δρόμο της Κηφισιάς. Το χτίσιμό του είναι απλό, το λεγόμενο βαρέλι, μονόκλιτος βασιλική, δηλαδή με μια καμάρα για σκεπή, όπως είναι όλα αυτά τα εκκλησάκια. Απ’ έξω κείτονται κάποια λιθάρια αρχαία, όπως κείτονται στα πιο πολλά ρημοκκλήσια. Από μέσα ήτανε όλο ζωγραφισμένα, πλην η αγιογραφία χάλασε χαμηλά από την υγρασία κι απομείνανε μονάχα κάτι λίγες στην καμάρα, η Μεταμόρφωσις, η Σταύρωσις, η Ανάστασις και κάποια στηθάρια αγίων. Σ’ ένα μέρος ξεχωρίζει κι ο φιλόσοφος Πλάτων, γιατί συνηθίζανε πολλές φορές να τον ζωγραφίζουνε στις εκκλησιές εκείνον τον καιρό, μαζί με άλλους σοφούς Έλληνες».
Ο ναός έχει θεμελιωθεί σε αρχαία θέση, αφού πολλά τεμάχια αρχαίων δόμων εντοιχίζονται ή θεμελιώνουν το μνημείο. Στο εσωτερικό, το δάπεδο είναι χαμηλότερο από τη σημερινή στάθμη του εδάφους εξωτερικά και προσεγγίζεται με τρία σκαλοπάτια. Εξωτερικά, η τοιχοποίηση παραπέμπει στο βυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα ενώ εσωτερικά είναι ημιυπόγειος μονόχωρος και καμαρωσκεπής διαστάσεων 5,50 x 6,85 μ. Οι τοίχοι είναι κατάγραφοι από βυζαντινής τεχνοτροπίας παραστάσεις, πολλές από τις οποίες είναι καταστραμμένες. Το θύρωμα της κύριας εισόδου αποτελείται από τρία μαρμάρινα τμήματα μεγάλου επιστυλίου. Το υφιστάμενο ξύλινο τέμπλο με λαϊκής τεχνοτροπίας εικόνες είναι έργο του 19ου αιώνα ενώ στην Αγία Τράπεζα βρίσκουμε μαρμάρινο πρωτοχρονιάτικο ανάγλυφο θωράκιο. Η προσθήκη του καμπαναριού στην πρόσοψη έγινε με ανακαίνιση του ναού κατά το 1967.
Ατένιζα με δέος αυτό το βυζαντινό μνημείο μέσα στο πολυσύχναστο και μοντέρνο Μαρούσι ενώ ευσεβείς Μαρουσιώτες άναβαν ένα κεράκι στους Αγίους Ασωμάτους. Υπάρχουν ακόμη Μαρουσιώτες που «διψούν για ουρανό» και γίνονται παραδείγματα για να κρατηθεί η τοπική μας παράδοση γιατί του ενός ανθρώπου το αναμμένο κερί δημιουργεί φως μέσα στο σκοτάδι που απλώνεται γύρω μας και πάει να διαβρώσει και να ισοπεδώσει κάθε διαχρονική αξία».
Πηγή το βιβλίο του Δήμου Αμαρουσίου και της Εφημερίδας ΑΘΜΟΝΙΟΝ ΒΗΜΑ, “Ένα κερί στις εκκλησιές του Μαρουσιού”
