Η Αγιά Σωτήρα στο Μαρούσι, το ιστορικό ξωκκλήσι στην Πλατεία Αγίας Λαύρας

0

Στις 6 του Αυγούστου, Σάββατο γιορτάζει ένα από τα πιο ιστορικά και γραφικά παρεκκλήσια του Αμαρουσίου. Το μικρό όμορφο παρεκκλήσι της Αγίας Σωτήρας στην άκρη της Πλατείας Αγίας Λαύρας, επί της οδού Κηφισίας, κρατά τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ένα σκαλί πιο χαμηλά από το έδαφος κατεβαίνει ο επισκέπτης και βρίσκεται στο εσωτερικό του μικρού αλλά τόσο φιλόξενου ναού. Μια κατανυκτική ατμόσφαιρα τυλίγει αμέσως τον περαστικό προσκυνητή που ανάβει το κερί του κι έρχεται σ΄επαφή με τους Αγίους και ταυτόχρονα με την ιστορία τόσων αιώνων αυτής της πόλης. Συγκεκριμένα οικοδομήθηκε κατά τους υστεροβυζαντινούς χρόνους και από το 1866 έως το 1920 αποτελούσε το τρίτο κοιμητήριο του Αμαρουσίου μετά τους Αγίους Αναργύρους και την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Αυτό που ξεχωρίζει στο μικρό αλλά τόσο κατανυκτικό αυτό παρεκκλήσι είναι οι ξεθωριασμένες, μισοκατεστραμμένες από τους αιώνες και τους βανδαλισμούς αγιογραφίες στους τοίχους του, λείψανα μεταβυζαντινών τοιχογραφιών. Το 2003 μάλιστα, κατά τη διάρκεια εργασιών στο εσωτερικό του, στην κόγχη του Ι. Βήματος αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες πολύ μεγάλης ιστορικής αξίας καθώς χρονολογήθηκαν στον 13ο αιώνα, γεγονός που καθιστά τον ναό μοναδικό σ’ όλη την ευρύτερη περιοχή. Οι συγκεκριμένες αγιογραφίες απεικονίζουν τους Ιεράρχες Αγ. Ιω. Χρυσόστομο, Μ. Βασίλειο και Αγ. Νικόλαο.

Το παρεκκλήσι είναι ρυθμού καμαροσκέπαστς μονόκλιτης βασιλικής με ημιεξαγωνική αψίδα ιερού διαστάσεων 5,30 χ 9,60 και είναι κηρυγμένο με ΦΕΚ ως διατηρητέο μνημείο.

Ο Ν. Ι. Κωστάρας γράφει για το ιστορικό αυτό εκκλησάκι

«Εκεί κοντά στην προτομή του γέρου του Μωριά στην πλατεία της Αγίας Λαύρας ριζοκρατεί το ταπεινό εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που έχει τη δική του ιστορία. Θέλησα λοιπόν κι εγώ να γράψω δύο λόγια ανάβοντας ένα κερί στα ταπεινά εκκλησάκια που εξακολουθούν να παραμένουν τα μόνα ορατά «ίχνη» της ιστορίας του τόπου και να κρατούν την παλιά μαρουσιώτικη παράδοση.

          Ευτυχώς που βρέθηκε και ο μαρουσιολάτρης και άξιος λαογράφος Δημήτρης Μασούρης, που είναι μια κινητή μαρουσιώτικη εγκυκλοπαίδεια. Ό,τι να τον ρωτήσεις, θα σου δώσει απάντηση.

          Ήθελα να γράψω δυο λόγια γι’ αυτό το εκκλησάκι της Αγίας Σωτήρας, με την ευκαιρία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που τιμάται στις 6 Αυγούστου. Μια Μεταμόρφωση του Σωτήρος στο όρος Θαβώρ με τον προφήτη Ηλία και το νομοθέτη Μωυσή  και τους τρείς μαθητές Πέτρο, Ιωάννη και Ιάκωβο.

          Οι παλιοί Μαρουσιώτες ήταν θρησκευόμενοι και μέσα στην Τουρκοκρατία κράτησαν τις παραδόσεις και τη δόξα της Ορθοδοξίας αναμμένη στις ψυχές τους. Αυτά τα μεταβυζαντινά κτίσματα στήριζαν τους ραγιάδες στον αγώνα να σώσουν την ελληνοσύνη της: χρησιμοποιούσαν στους τοίχους κομμάτια από αρχαία ελληνικά μάρμαρα και ήσαν ψυχικά καταφύγια των ραγιάδων όπως σημειώνει με την εμπειρία και τη φαντασία του ο αξέχαστος Φώτης Κόντογλου.

          Η Αγία Σωτήρα είναι το παλαιότερο σωζόμενο μνημείο λόγω της υστεροβυζαντινής φάσης της. Η παλαιότερη είδηση για το μνημείο ανάγεται στο 1729, όταν ο αββάς Fourmont επεσήμανε και αντέγραψε εκεί μια επιγραφή. Αναφέρεται ξανά σε χοτζέτι του 1791. Είναι μονόχωρος δρομικός ναός, διαστάσεων 5,30Χ9,60 , ξυλόστεγος – άλλοτε καμαροσκέπαστος- με τρίπλευρη αψίδα ιερού.  Η κόγχη του ιερού ανήκει σε παλαιότερη φάση, αναγόμενη χρονολογικά στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ανατολικά φέρει πεντάπλευρη αψίδα και δυτικά κοσμείται με μαρμάρινο υπέρυθρο, που φέρει βυζαντινό ανάγλυφο κόσμημα. Εσωτερικά διασώθηκαν ελάχιστες τοιχογραφίες δύο τουλάχιστον φάσεων. Όπως γράφει ο Φώτης Κόντογλου «η Αγιά Σωτήρα» έχει μέσα λίγες τοιχογραφίες, τον Χριστό, τον Πρόδρομο, τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και κάποιους άλλους αγίους. Από τις μορφές των επισκόπων που εικονίζονται στην, ημικυκλική εσωτερικά, κόγχη του ιερού, υποθέτουμε ότι το σωζόμενο κτίσμα οικοδομήθηκε πάνω σε βυζαντινό ναό, του οποίου σωζόταν τμήμα του ανατολικού τοίχου. Η πρόσβαση στο εσωτερικό γίνεται με 2-3 σκαλοπάτια προς τα κάτω, γιατί ο ναός είναι ημιυπόγειος.

          Οι τοιχογραφίες του ναού, μας ανάγουν στον 17ο αιώνα, πιθανόν αγνώστου , ίσως του «Ιερέως Δημητρίου» (1622) που ιστόρισε τοιχογραφίες στο ναό του Αγίου Δημητρίου. Στις δύο τρείς εικόνες τα μάτια τους έχουν βγάλει οι Τούρκοι για να μην τους βλέπουν, όταν διαπράττουν βιαιότητες εναντίον των κατοίκων . Λένε μάλιστα μαρουσιώτικες παραδόσεις ότι οι ληστές επίσης έβγαλαν τα μάτια των Αγίων για να προστατεύουν τα δικά τους μάτια από τα όρνεα, όταν σκοτώνονταν και έμεναν άταφοι.

          Από το 1866 μέχρι το 1920 χρησιμοποιήθηκε ως κοιμητηριακός ναός του χωριού. Το πρώτο νεκροταφείο ήταν στην Παναγία τη Μαρμαριώτισσα (στους Αγίους Αναργύρους) από εκεί μεταφέρθηκαν οι πεσόντες του 1821 και μετά το 1920 στον Άγιο Γεώργιο Αμαρουσίου (τέρμα οδού Αναπαύσεως). Ο Άγιος Γεώργιος ανάγεται χρονολογικά στην Τουρκοκρατία. Σύμφωνα με σημείωμα του Σκώτου τοπογράφου James Scene, ο Άγιος Γεώργιος χρησίμευε τότε ως καταφύγιο σε οικογένειες χωρικών, προφανώς λόγω της απομακρυσμένης θέσης του.

          Η Αγία Σωτήρα τιμόταν ιδιαίτερα από τους Μαρουσιώτες, την ονόμαζαν μικρό πανηγυράκι που προηγείτο της Παναγίας και είναι παρεκκλήσι του ιερού ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Επίσης οι Μαρουσιώτες έχτισαν ομώνυμη εκκλησία στο Ζούμπερι , όταν πήραν εκεί οικόπεδα. Τη δεκαετία του 1966 την εγκαινίασε ο μακαριστός Ιάκωβος , μητροπολίτης Αττικής.

           Οι Μαρουσιώτες τίμησαν την Αγία Σωτήρα ανάβοντας ένα κερί και διατηρώντας την μαρουσιώτικη παράδοση με τη φλόγα της Ελληνικότητας άσβεστη διαχρονικά».

 

Πηγή το βιβλίο του Δήμου Αμαρουσίου και της Εφημερίδας ΑΘΜΟΝΙΟΝ ΒΗΜΑ «Ένα κερί στις εκκλησιές του Μαρουσιού»

Αφήστε μια απάντηση

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Εισαγάγετε εδώ το όνομά σας