Τα «Σχολεία» του Μαρουσιού
Από τα μικράτα μου θυμάμαι πως είχε επικρατήσει, εδώ στο Μαρούσι, φαντάζομαι κι αλλού, η συνήθεια να αναφέρουν κάποια γνωστά, αμετακίνητα σημεία ή περιοχές της πόλης στην προσπάθεια να κατατοπίσουν κάποιον για μια συνάντηση ή διεύθυνση. Έλεγαν λοιπόν «στα Λιονταράκια» εννοώντας την πλατεία Κασταλίας ή «στον Σταθμό» για την επάνω πλατεία, ακόμη ανέφεραν «τα Κανατάδικα» για την περιοχή που υπήρχαν εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Άλλες φορές πάλι έλεγαν «στην Διασταύρωση» εκεί δηλαδή που συναντιούνται η οδός Βασιλίσσης Σοφίας με την Κηφισίας, στο σημείο που αργότερα στήθηκε ο ανδριάντας του Σπύρου Λούη που με τη σειρά του έγινε κι αυτός σημείο αναφοράς, όπως και η «Ήβη», το εργοστάσιο της γνωστής γκαζόζας που βρισκόταν κάτω από την πλατεία Κασταλίας.
Ακόμη και οι εκκλησίες αποτελούσαν σημεία αναφοράς, όπως «ο Άγιος Νικόλαος», «η Παναγία», «η Νερατζιώτισσα» και «οι Άγιοι Ανάργυροι». Τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να αναφερθώ σε μια άλλη χαρακτηριστική περιοχή της πόλης «τα Σχολεία», δυο μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα που στέγαζαν δυο δημοτικά σχολεία και δυο γυμνάσια. Θα μου ήταν ανεπίτρεπτο να μην πω πως αυτά τα υπέροχα σχολικά κτήρια έγιναν γύρω στο 1938, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και εγκαινιάστηκαν από τον τότε Υπουργό Παιδείας τον εμπνευσμένο Γεώργιο Παπανδρέου τον γνωστό ως «Γέρο της Δημοκρατίας».
Στη μελέτη αυτών των κτηρίων είχε αναφερθεί τότε πως υπήρχε μεγάλη φροντίδα για τη δημιουργία πρότυπων εκπαιδευτηρίων με βάση τις καθιερωμένες Ευρωπαϊκές νόρμες για την άρτια μόρφωση και κατάρτιση των μαθητών βασικής και μέσης εκπαίδευσης, η έκταση των οποίων, και για τα δύο συγκροτήματα ήταν περιφραγμένη από χαμηλό μαντρότοιχο και ψηλά κάγκελα από μασίφ σίδερο που σώζονται μέχρι σήμερα. Τα κτήρια με σοφό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και κατάλληλο προσανατολισμό ήταν δομημένα σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό της Λεωφόρου Κηφισίας και του απέναντι κτήματος Συγγρού, με μεγάλο αύλειο χώρο για τα διαλείμματα και τη γυμναστική, με ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, ευπρεπές γραφείο καθηγητών με βιβλιοθήκη, αμφιθεατρική αίθουσα για τα μαθήματα φυσικής και χημείας εφοδιασμένης με όλα τα απαραίτητα εποπτικά όργανα, μεγάλη αίθουσα θεάτρου με σκηνή και ειδικούς φωτισμούς, καθώς και στεγασμένο χώρο γυμναστικής με όλα τα κατάλληλα όργανα και πολλές τουαλέτες. Μέχρι και κατοικία είχε προβλεφθεί για τον επιστάτη με τη γνωστή «κουδούνα» τον κυρ Γιώργη και την οικογένειά του.
Κάποια εποχή, όχι πολλά χρόνια πριν από σήμερα, όταν πρωθυπουργός ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του «γέρου της Δημοκρατίας» και ο συνονόματος εγγονός του Γιώργος Παπανδρέου υπουργός παιδείας, εκεί γύρω στα ’94-’96 και που αμφότεροι περνούσαν, κάθε μέρα ως κατοικούντες στο Καστρί, εποχούμενοι φυσικά, απ’ αυτό το σημείο που ευρίσκοντο αυτά τα πελώρια κι επιβλητικά κτηριακά εκπαιδευτικά συγκροτήματα, δεν παρατήρησαν ούτε μια φορά, γιατί θα αρκούσε, τις βίαιες παρεμβάσεις σ’ αυτά που αλλοίωναν την μοναδικότητά τους με εκατοντάδες κυβικά μέτρα μπετόν και τόνους σιδήρου ακόμη και με φθηνά υλικά, αφού στην πρόσοψη του γυμνασίου και πάνω από την με ατόφιο πεντελικό μάρμαρο ωραία κλίμακα της εισόδου, στο υπάρχον μπαλκόνι, κατασκευάστηκε υπόστεγο με τη χρήση κυματιστών φύλλων αμιαντοτσιμέντου «ΕΛΕΝΙΤ», του οποίου όταν απαγορεύτηκε η χρήση για λόγους υγιεινής αντικαταστάθηκε με πήλινα, ως έχουν σήμερα κεραμίδια, υλικό άσχετο με την αρχιτεκτονική αισθητική του κτηρίου αυτού.
Ακόμη έφτασαν να καταργήσουν την αίθουσα του θεάτρου και το υπόστεγο της γυμναστικής για να προσθέσουν αίθουσες, λες και δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί άλλος κατάλληλος χώρος, που τότε υπήρχαν ακόμη εν αφθονία, για να κτισθεί ένα νέο σχολείο.
Η όλη εικόνα, όχι μόνο τότε αλλά και για το μέλλον, είναι ένα απέραντο γιαπί. Θέλω να πιστεύω πως ίσως κι αυτοί οι δυο, πατήρ και υιός, με όλα τα προβλήματα του τόπου που τους απασχολούσαν δεν είχαν συνειδητοποιήσει ή μάλλον είχαν παραγνωρίσει τη σημασία αυτού του περίφημου έργου δημιούργημα του «Γέρου της Δημοκρατίας», για το οποίο όπως έχω διαβάσει αισθανόταν το ίδιο υπερήφανος με την όλη προσφορά του στο χώρο της παιδείας.
Είμαι βέβαιος πως αυτά τα σχολεία πριν καταστραφούν θα έπρεπε να έχουν κριθεί ως διατηρητέα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς για τους λόγους που προανέφερα, αλλά δυστυχώς κι αυτά τα «σχολεία» εκείνη την εποχή με τη μόδα της αντιπαροχής όπως και τόσα άλλα ωραία ιστορικά θα έλεγα κλασικά κτήρια, ιδίως μέσα στην Πρωτεύουσα, κατεδαφίστηκαν και μετατράπηκαν σε απρόσωπες πολυκατοικίες. Δυστυχώς τότε δεν είχε εισακουστεί η φωνή του διακεκριμένου πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη που έλεγε ότι δεν πρέπει να καταστραφούν νεοκλασικά κτήρια αλλά να κτισθεί μια νέα πόλη μακριά από το ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας με προδιαγραφές εκατό χρόνων όπως έγινε στο Παρίσι, στη Βιέννη αλλά και στη Ρώμη όπου σεβάστηκαν την αρχιτεκτονική ιστορία τους. Φανταστείτε ότι την ίδια εκείνη περίοδο είχε πέσει η ιδέα και σχεδόν είχε αποφασιστεί να κατεδαφίσουν το ιστορικό και μοναδικό, εξ ολοκλήρου από Πεντελικό μάρμαρο στάδιο της Αθήνας και στη θέση του να αναγείρουν, αν είναι δυνατόν, νέο στάδιο για τους Ολυμπιακούς αγώνες, κάτι που ήταν και είναι αδιανόητο.
Τότε είχαμε ξεσηκωθεί όλοι οι φοιτητές της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών με επικεφαλής τον εμπνευσμένο καθηγητή των Αρχιτεκτονικών μαθημάτων Παύλο Μυλωνά, οι φοιτητές της Αρχιτεκτονικής και των Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου και παρουσιάσαμε σε ανάλυση πως τέτοιο τόλμημα ήταν ανέφικτο και καταστροφικό για αυτό το μνημείο, το καλλιμάρμαρο Στάδιο. Ευτυχώς που εκείνη η φαεινή ιδέα δεν καρποφόρησε και σώθηκε το ωραίο μας Αθηναϊκό στολίδι. Εμείς προσθέσαμε σ’ αυτή τη διάσωση μόνο ένα μικρό πετραδάκι.
Όταν περνώ, σχεδόν καθημερινά από την περιοχή των «Σχολείων» και παρατηρώ την βεβήλωση που υπέστησαν αυτά τα πρότυπα και μοναδικά για τη χώρα μας σχολικά κτήρια, αισθάνομαι λύπη, μια και σ’ αυτά έζησα και διδάχτηκα τα πρώτα δώδεκα μαθητικά χρόνια της ζωής μου. Όλες αυτές οι χωρίς καμιά λογική παρεμβάσεις έγιναν τα χρόνια μετά τον πόλεμο, και αφού προηγουμένως τα σχολεία που είχε επιτάξει ο κατακτητής τα εγκατέλειψε χωρίς φθορές και βλάβες σεβόμενος μάλλον τον ιερό προορισμό τους.
Είναι σίγουρο πως εκείνη την εποχή είχαν εκδοθεί και υπογραφεί από κάποιους δημόσιους λειτουργούς η άδεια και τα σχέδια όπως και οι στατικές μελέτες για την επέκταση χρήσης αυτών των σχολικών κτηρίων.
Αν έτυχε να δείτε την ελληνική ταινία «Χτυποκάρδια στο θρανίο» με την Μαρουσιώτισσα ηθοποιό Αλίκη Βουγιουκλάκη, παιδική φίλη, γειτονοπούλα και συμμαθήτριά μου σε δημοτικό και γυμνάσιο, που κατόπιν επιθυμίας της ίδιας γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στα σχολεία αυτά που φοιτήσαμε, θα μπορέσετε να έχετε μια ιδέα για το πώς ήτανε πριν βεβηλωθούν παράλογα. Μπορώ να θυμηθώ ακόμα πως μετά την θεατρική παράσταση που είχαμε δώσει κατά την αποφοίτησή μας στο θέατρο του σχολείου, και την είχε παρακολουθήσει η αείμνηστη ηθοποιός Ειρήνη Παππά, προσκεκλημένη από την μεγαλύτερη αδελφή της φιλόλογο και καθηγήτριά μας, Λελέκου, αυτό ήταν το επίθετό τους, της είχε πει με ενθουσιασμό ότι την ζήλευε που δίδασκε σε ένα τόσο ευχάριστο, πολιτισμένο και άψογα οργανωμένο σχολείο.
Ίσως θεωρηθεί υπερβολή αυτή η τόσο εκτεταμένη αναφορά για τα «Σχολεία» του Μαρουσιού, όμως μπορώ να πω ότι οφείλεται στη θλίψη και στην ψυχική αναστάτωση που νιώθω όταν σχεδόν καθημερινά περνώ από εκεί και παρατηρώ την θλιβερή μεταμόρφωση που υπέστησαν αυτά τα ιδιαίτερα και μοναδικά στη χώρα κτήρια.
Σε κατακλείδα πρέπει να σημειώσω πως και σήμερα 13/4/2025 πολλοί Δήμοι σκέπτονται λόγω της αύξησης του αριθμού των αυτοκινήτων να μετατρέψουν, εν μέρει, τους αύλειους χώρους των σχολείων τους σε χώρους στάθμευσης εις βάρος βέβαια των μαθητών.
Υ.Γ. Είμαι σχεδόν βέβαιος πως για το θέμα των «ΣΧΟΛΕΙΩΝ» στο οποίο αναφέρθηκα τόσο επίμονα και αναλυτικά θα θεωρηθώ γερογκρινιάρης και ανικανοποίητος. Αυτά μου τα χαρακτηριστικά δεν τα αρνούμαι και πιστεύω πως οφείλονται στους ερεθισμούς που δέχομαι από τον περίγυρό μου με τα «ύστερα του κόσμου», όπως έγραψε κι ο Νίκος Καζαντζάκης, που με ενοχλούν και με προκαλούν να τα επισημαίνω.
