- Πώς η νέα συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ αλλάζει το στρατηγικό παιχνίδι για Ελλάδα και Ευρώπη
Η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας βρίσκεται σε ιστορικό σταυροδρόμι.
Οι ραγδαίες εξελίξεις στα σύνορα της ΕΕ, η επάνοδος των “σκληρών” απειλών (Ουκρανία, Μεσόγειος, Μέση Ανατολή), η αβεβαιότητα του δεσμού ΝΑΤΟ-ΕΕ και η ανάγκη στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ φέρνουν στην επιφάνεια ερωτήματα που δεν αφορούν μόνο τις αμυντικές δαπάνες, αλλά και την ίδια την ταυτότητα και το μέλλον της Ευρώπης.
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ δρομολόγησε άμεσα το SAFE (Security Action for Europe – ύψους 150 δις ευρώ έως το τέλος του 2030) ως άμεσο χρηματοδοτικό μηχανισμό του συνολικού στρατηγικού σχεδιασμού, του ReArm EU (Readiness 2030), στοχεύοντας στη θωράκιση της ευρωπαϊκής άμυνας (αλλά με διακριτά εργαλεία και φιλοσοφία του μηχανισμού άμεσης χρηματοδότησης SAFE).
Μέσα στο 2025, η Ελλάδα βρέθηκε στο προσκήνιο αυτής της συζήτησης, καθώς μετά από μια περίοδο επιφυλακτικότητας απέναντι στο SAFE και προτίμησης του ReArm EU (πριν 20 ημέρες ανακοίνωση του κ. Δένδια στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής), αποφάσισε αιφνιδιαστικά και εντός μηνός, δια στόματος πρωθυπουργού, να αλλάξει στάση.
Η εξέλιξη αυτή συνέπεσε με μια νέα ιστορική συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ για επενδύσεις και εξοπλισμούς που κλονίζει τον ευρωπαϊκό στρατηγικό σχεδιασμό.
- Υπάρχει πιθανή σύνδεση στην αλλαγή αυτή στάσης της Ελλάδος; Και εάν να γιατί; Θα το εξετάσουμε στην συνέχεια διαξοδικά.
1) Το SAFE: Το “εργαλείο άμεσης δράσης” της ΕΕ για την άμυνα
Το SAFE δημιουργήθηκε ως απάντηση στην ανάγκη άμεσης ενίσχυσης της ευρωπαϊκής άμυνας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη γεωπολιτική αστάθεια. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα χαμηλότοκων δανείων (δανείζεται η ΕΕ διαμεσολαβώντας για τις χώρες, για να επιτύχει χαμηλότερα επιτόκια) συνολικού ύψους 150 δισ. ευρώ, με στόχο την ταχύτατη χρηματοδότηση αμυντικών προμηθειών.
α) Βασικά χαρακτηριστικά του SAFE:
- Δάνεια έως 45 έτη, με επιτόκιο γύρω στο 3%.
- Απαιτείται συμμετοχή τουλάχιστον δύο κρατών-μελών σε κοινές προμήθειες ή, σε ειδικές περιπτώσεις, εθνικά projects με περιορισμούς.
- Προϋπόθεση “ευρωπαϊκού περιεχομένου”: Τουλάχιστον 65% της αξίας κάθε προμήθειας πρέπει να παράγεται εντός ΕΕ/ΕΟΧ/ΕΖΕΣ/Ουκρανίας, με πλαφόν 35% για τρίτες χώρες και εξαιρέσεις μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
- Ευρωπαϊκός έλεγχος και διαφάνεια: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί τις προτάσεις, εγκρίνει τη χρηματοδότηση, απαιτεί τακτικές αναφορές προόδου και διασφαλίζει τη διαφάνεια με ελέγχους (audits) και ρήτρες ασφαλείας.
- Χρηματοδότηση μέσω ευρωπαϊκής έκδοσης χρέους: Η ΕΕ αντλεί κεφάλαια με χαμηλό κόστος, μειώνοντας το βάρος για τα κράτη-μέλη.
β) Σε τι προσανατολίζεται το SAFE;
Αναφέρεται σε κάλυψη κυρίως άμεσων επιχειρησιακών αναγκών:
- Αντιαεροπορικά/αντιπυραυλικά συστήματα
- Πυραυλικά συστήματα, drones, anti-drone, πυρομαχικά
- Υποδομές στρατηγικής σημασίας: κυβερνοάμυνα, ΑΙ, στρατιωτική κινητικότητα, προστασία κρίσιμων υποδομών
2) Το ReArm EU: Ο συνολικός οδικός χάρτης της ευρωπαϊκής αυτάρκειας ύψους 800 δις ευρώ (150+650 δις ευρώ)
α) Το ReArm EU (Readiness 2030) δεν είναι απλά ένα οικονομικό εργαλείο, αλλά ένας ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός για την “αναγέννηση” της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και τεχνολογίας.
Στόχος είναι η ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, η εδραίωση μιας ανταγωνιστικής βιομηχανικής βάσης και η μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες.
β) Κύρια στοιχεία του ReArm EU (πλην των χρημάτων του μηχανισμού SAFE) :
- Συνδυασμός επιδοτήσεων, συγχρηματοδοτήσεων και εγγυήσεων, με κύρια εργαλεία τα ευρωπαϊκά ταμεία (EDF, InvestEU, Horizon Europe).
- Στόχος κινητοποίησης συνολικά 800 δισ. ευρώ (150 +650) ως το 2030, με τη συμμετοχή τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα.
- Έμφαση στην έρευνα, την καινοτομία, την παραγωγή high-tech συστημάτων (UAVs, AI, cyber, advanced platforms).
- Ρήτρα εθνικής διαφυγής (NEC): Επιτρέπει, υπό συνθήκες, υπέρβαση των ορίων δημοσιονομικής σταθερότητας για αμυντικές δαπάνες.
- Υποχρεωτική συνεργασία (κοινοπραξίες) για μεγάλα projects, διακρατική διάσταση και ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία.
- Διαφανείς διαγωνιστικές διαδικασίες και αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή/EDA.
3) Συγκριτική αποτίμηση άμεσης χρηματοδότησης από SAFE έναντι υπόλοιπου ReArm EU
α) Το SAFE προσφέρει γρήγορο και “φτηνό” δανεισμό για άμεσες ανάγκες, αλλά επιβαρύνει άμεσα το χρέος και συνοδεύεται από αυστηρούς όρους ευρωπαϊκού περιεχομένου και διαφάνειας. Είναι ιδανικό για χώρες που χρειάζονται “χθες” νέες δυνατότητες άμυνας, αλλά όχι τόσο για μακροπρόθεσμη βιομηχανική ανάπτυξη.
β) Το υπόλοιπο ReArm EU (650 δις ευρώ), προκρίνει την μακροπρόθεσμη επένδυση στην αυτάρκεια: επιδοτεί κυρίως, δεν δανείζει (οι χώρες αξιοποιούν μηχανισμούς χρηματοδότησης μέσω επενδυτικών δανείων, συμμετοχών ιδιωτικού τομέα, κλπ), δίνει έμφαση στη συνεργασία, στην καινοτομία, στην ενίσχυση της εσωτερικής βιομηχανίας. Απαιτεί στρατηγική, οργανωμένη αμυντική πολιτική και ωριμότητα στη βιομηχανία, αλλά μπορεί να δημιουργήσει μόνιμα οφέλη για την ΕΕ συνολικά.
- Η ελληνική πολιτική και η αιφνίδια στροφή το 2025
1) Η αρχική θέση: Φόβος για χρέος, προτεραιότητα στο ReArm
Η Ελλάδα, με υψηλό δημόσιο χρέος (160% του ΑΕΠ) και περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο, αρχικά απέρριψε το SAFE: ο κ. Δένδιας τόνιζε επανειλημμένα πως τα δάνεια του SAFE επιβαρύνουν άμεσα το χρέος, ενώ οι αυστηρές τεχνικές απαιτήσεις (ευρωπαϊκή παραγωγή, κοινοπραξίες) δυσκόλευαν την αξιοποίησή του από την ελληνική αμυντική βιομηχανία.
2) Έτσι, η επιλογή ήταν σαφής: επένδυση με ευελιξία στο ReArm EU για να στηριχθεί η μακροπρόθεσμη ενδυνάμωση της ελληνικής βιομηχανίας μέσω επιλεκτικών επενδυτικών δανείων, συγχρηματοδοτούμενων έργων και συμπράξεων, με προοπτική ευελιξίας στον στρατηγικό σχεδιασμό, χωρίς άμεση/βραχυπρόθεσμη επιβάρυνση του χρέους.
3) Η ανατροπή: Στροφή προς το SAFE
Τον Ιούλιο 2025, αιφνιδιαστικά, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε αίτημα ένταξης στο SAFE με δάνειο τουλάχιστον 1,2 δισ. ευρώ, προκαλώντας ερωτήματα για τη συνοχή της κυβερνητικής στρατηγικής και αντιδράσεις και από τα κόμματα της αντιπολίτευσης .
4) Πιθανές/ προβαλλόμενες αιτίες της αλλαγής:
- Εξασφάλιση νέου δημοσιονομικού χώρου μετά από διαπραγματεύσεις του ΥΠΟΙΚ και του ΥΠΕΘΑ.
- Πίεση από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις και φόβος “απομόνωσης” αν μείνει εκτός του ταχύτατα εξελισσόμενου SAFE.
- Άμεσες επιχειρησιακές ανάγκες, λόγω μεταβαλλόμενης κατάστασης ασφαλείας στην ευρύτερη περιοχή.
- Πολιτικές ισορροπίες και εσωτερικοί ανταγωνισμοί στην κυβέρνηση και το κόμμα.
- Το πλαίσιο SAFE και οι προϋποθέσεις του
1) Το SAFE δεν είναι “ελεύθερο χρήμα”. Τα κράτη-μέλη πρέπει να:
- Υποβάλλουν σχέδιο προμηθειών με ανάλυση κόστους–οφέλους.
- Τεκμηριώνουν ότι οι προμηθευτές και η παραγωγή είναι τουλάχιστον 65% ευρωπαϊκή.
- Υποβάλλουν τακτικά αναφορές προόδου και να περνούν από ελέγχους διαφάνειας.
- Διασφαλίσουν πως δεν παραβιάζονται ρήτρες ασφαλείας και εξάρτησης από τρίτες χώρες.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ελέγχει, εγκρίνει, εκταμιεύει και έχει δικαίωμα “παγώματος” χρηματοδότησης.
- ReArm EU: Διαγωνισμοί, επιδοτήσεις και ευρωπαϊκή συνεργασία
Το ReArm EU λειτουργεί διαφορετικά από το SAFE:
- Χρηματοδότηση μέσω grants, όχι δανείων: Μειώνει το χρέος, ενισχύει την καινοτομία και την ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία.
- Απαιτεί στρατηγικά σχέδια, συνεργασίες μεταξύ κρατών ή επιχειρήσεων.
- Προτεραιότητα σε έργα R&D, νέες τεχνολογίες, αμυντική βιομηχανία.
- Διαφανής κατανομή πόρων: Ανεξάρτητες επιτροπές αξιολογούν τα έργα, τακτικοί έλεγχοι από ΕΕ και EDA.
- Ρήτρα εθνικής διαφυγής: Προσωρινή χαλάρωση δημοσιονομικών ορίων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
- Η μεγάλη γεωπολιτική ανατροπή: Συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ και οι νέες ισορροπίες
1) Το ιστορικό deal ΕΕ–ΗΠΑ
Τον Ιούλιο 2025, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανακοίνωσε ιστορική εμπορική και αμυντική συμφωνία με τον τότε πρόεδρο Τραμπ:
- Επενδύσεις 600 δισ. δολαρίων της ΕΕ στις ΗΠΑ ως το 2028.
- Αγορές αμερικανικών οπλικών συστημάτων αξίας ως 700 δισ. δολαρίων από χώρες της ΕΕ.
- Μείωση δασμών και προώθηση διατλαντικών εμπορικών σχέσεων.
2) Συνέπειες για το ReArm EU και το SAFE
Η συμφωνία αυτή αλλάζει ριζικά το τοπίο:
- Η ΕΕ δεσμεύεται σε μαζικές εισαγωγές αμερικανικών όπλων, παρά τη στρατηγική του ReArm EU για ευρωπαϊκή αυτάρκεια.
- Το SAFE, παρότι σχεδιάστηκε για να ενισχύει την ευρωπαϊκή βιομηχανία, μπορεί να γίνει ο “οδηγός” για χρηματοδότηση αγορών αμερικανικών συστημάτων.
- Η αρχή της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας τίθεται υπό αμφισβήτηση, με την εξάρτηση από ΗΠΑ να αυξάνεται θεαματικά.
3) Η Ελλάδα μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον
- Η απόφαση για συμμετοχή στο SAFE μοιάζει πιο λογική υπό το βάρος της συμφωνίας ΕΕ–ΗΠΑ: προσφέρει πρόσβαση σε φθηνό δανεισμό για προμήθειες που, έτσι κι αλλιώς, θα είναι αμερικανικές.
- Ταυτόχρονα, τίθενται προκλήσεις για το μέλλον της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας και για τη δυνατότητα της Ελλάδας να επωφεληθεί από projects του ReArm EU, που στηρίζουν την αυτάρκεια.
- Η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί σε θέση διπλής εξάρτησης – ευρωπαϊκής και αμερικανικής – και χρειάζεται ευελιξία και στρατηγική σκέψη για να αξιοποιήσει ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις χωρίς να “χαθεί” το εθνικό όραμα.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1) Η νέα συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ αποτελεί σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή άμυνα και βιομηχανία: ενώ τα εργαλεία όπως το ReArm EU και το SAFE σχεδιάστηκαν για να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία, η πραγματικότητα των μεγάλων αγορών αμερικανικών όπλων και των επενδύσεων στις ΗΠΑ αλλάζει τις ισορροπίες.
2) Για την Ελλάδα, η συνύπαρξη SAFE και ReArm EU είναι και πρόκληση και ευκαιρία:
- Να καλύψει άμεσες αμυντικές ανάγκες με φθηνό δανεισμό,
- Να επενδύσει ταυτόχρονα στη μακροπρόθεσμη ενδυνάμωση της εγχώριας βιομηχανίας,
- Να διατηρήσει τη στρατηγική της αυτονομία μέσα σε ένα ρευστό ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον.
3) Το μεγάλο στοίχημα είναι αν η Ευρώπη – και η Ελλάδα μέσα σε αυτήν – θα καταφέρει να διατηρήσει τον έλεγχο της ασφάλειας και της βιομηχανίας της, ή αν θα “επιστρέψει” στην παλιά λογική της εξάρτησης από τις ΗΠΑ.
