Αρθρο του Ναυάρχου ε.ν. κ. Στέλιου Φενέκου:
Πριν μερικά χρόνια (όταν έγινε η σύρραξη μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν), είχα γράψει στο ΑΘΜΟΝΙΟ ΒΗΜΑ ένα άρθρο για την σημασία του διαδρόμου Ζανγκεζούρ στις γεωπολιτικές εξελίξεις της περιοχής. Το άρθρο μου αποτύπωνε την προ-αμερικανική φάση όπου ο διάδρομος ήταν κυρίως παντουρκικός-κινεζικός, με τη Ρωσία να παίζει κεντρικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις.
Σήμερα, με την γεωοικονομική παρέμβαση Τραμπ (η γεωπολιτική αποτελεί ευέλικτο εργαλείο υπέρ της γεωοικονομικής αντίληψης του), το σχήμα γίνεται αμερικανικό – παντουρκικό, με προφανή επιδίωξη τον περιορισμό και έλεγχο της ρωσικής και κινεζικής επιρροής.Ο Ερντογάν διατηρεί τον στρατηγικό του στόχο που είχε οραματισθεί από τότε, αλλά τώρα μοιράζεται την “πίτα” με τις ΗΠΑ.
Η Ελλάδα, αν και σε πρώτη ανάγνωση οφείλει να ανησυχεί για τις στενές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ Τραμπ και Ερντογκάν, μπορεί με κατάλληλη ανάγνωση και στρατηγική να έχει σημαντικά διπλωματικά εργαλεία (λόγω αμερικανικής και ευρωπαϊκής εμπλοκής) και γεωοικονομικές δυνατότητες ανταγωνισμού στις εμπορικές ροές. Ο κίνδυνος είναι, ότι όταν κυριαρχούν γεωοικονομικές αντιλήψεις, με βάση και μόνο τα οικονομικά συμφέροντα, και η γεωπολιτική γίνεται εύπλαστη πλαστελίνη (στο μυαλό του Τραμπ), τότε πιθανόν να αλλάξει η γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής εις βάρος μας και υπέρ της Τουρκίας.
- ΤΙ ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ (ΚΑΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Ο ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΣΤΟ ΟΡΑΤΟ ΜΕΛΛΟΝ)
Σύμφωνα με τις δημοσιεύσεις, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν στον Λευκό Οίκο μια συμφωνία που πέραν των άλλων δημιουργεί έναν διαμετακομιστικό διάδρομο, συνδέοντας το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν και από εκεί με την Τουρκία. Ο διάδρομος αυτός, ο γνωστός Ζανγκεζούρ, βαφτίστηκε “Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP)”, και οι ΗΠΑ εξασφαλίζουν ειδικά δικαιώματα ανάπτυξης / εκμετάλλευσης για παρατεταμένη περίοδο.
Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ είναι στενή λωρίδα ανάμεσα σε βραχώδη όρη (περί τα 32 χλμ) στο νότιο άκρο της Αρμενίας που, αν “ανοίξει” και αξιοποιηθεί με σύγχρονη οδική και σιδηροδρομική όδευση και υποδομές ελέγχου, μπορεί να προσφέρει χερσαία γέφυρα εμπορικών/διαμετακομιστικών δυνατοτήτων από το Αζερμπαϊτζάν προς το θύλακα Ναχιτσεβάν και την Τουρκία αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, χωρίς να περνούν από Ιράν ή Γεωργία.
Το Αζερμπαϊτζάν το 2023 ανακατέλαβε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αναδεικνύοντας την σημαντικότητα του διαδρόμου, αν και η Ρωσία προσπάθησε να διατηρήσει τον ρόλο της ως “εγγυήτρια”, με φυλάκια που προσπάθησε να αναπτύξει στην περιοχή ( διέθεσε μάλιστα δυνάμεις και η Τουρκία).
- Η ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΡΑΜΠ: 4 ΒΑΣΙΚΟΙ ΜΟΧΛΟΙ ΙΣΧΥΟΣ
1) Γεωοικονομικός έλεγχος ενός κομβικού “Middle Corridor” (Καύκασος–Κασπία–Κεντρική Ασία), ανταγωνιστικού προς ρωσοϊρανικές και σινο-ευρασιατικές διαδρομές. Με τα δικαιώματα ανάπτυξης στο TRIPP που διεκδικούν οι ΗΠΑ, αποκτούν στην μόχλευση πάνω σε ροές εμπορίου/ενέργειας και σε ελέγχους/κανόνες/πρότυπα (τελωνεία, ασφάλεια, Fiber / data/telemetry logistics).
2) O pεριορισμός ρωσικής επιρροής στον Νότιο Καύκασο, αφού η συμφωνία “βγάζει” τη Μόσχα από τη θέση μεσολαβητή/εγγυητή, με πολιτικό κόστος για το Κρεμλίνο.
3) Η ενίσχυση των ελέγχων στις παράκαμψης των κυρώσεων που γίνονται στην περιοχή (Russia & Iran), εφόσον ο διάδρομος, τεθεί υπό αμερικανικά πρότυπα ελέγχου και συμμόρφωσης, γιατί γίνεται “ηθμός” που φιλτράρει εμπορικές ροές και χρηματοοικονομικές σχέσεις.
4) Αντιστάθμιση στο Ιράν: Το Ιράν ήδη αντιδρά και απειλεί ότι θα εμποδίσει τον διάδρομο, κάτι που επιβεβαιώνει πως ο TRIPP αναδιατάσσει τους περιφερειακούς συσχετισμούς εις βάρος του Ιράν.
- ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΕΡΟΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ
1) Η Ρωσία de facto περιθωριοποιείται, τουλάχιστον σε ρόλο απλού ρυθμιστή. Αν ο διάδρομος λειτουργήσει με δυτικά / αμερικανικά πρότυπα, ο ρωσικός έλεγχος σε μεταφορές-τελωνεία στον άξονα Μαύρη Θάλασσα – Κασπία μειώνεται σημαντικά.
2) Η Κίνα δεν “αποκλείεται” αυτόματα, αλλά ο TRIPP ανταγωνίζεται τις κινεζικές BRI-οδεύσεις (Trans-Caspian / Middle Corridor). Αν οι ΗΠΑ έχουν λόγο στους ελέγχους, υποδομές, κανόνες και στις παραχωρήσεις, τότε η προτιμησιακή πρόσβαση και η πολιτική επιρροή της Κίνας περιορίζονται.
- ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ
1) Αποκτά αδιάλειπτη χερσαία σύνδεση με Αζερμπαϊτζάν, και μέσω Κασπίας, με Τουρκμενιστάν/Κεντρική Ασία. Αυτό ενισχύει το τουρκικό αφήγημα “Τουρκικός Διάδρομος” και το Middle Corridor, άρα εμπόριο, logistics, διαμετακόμιση και με μεγάλη πιθανότητα στην ενέργεια.
2) Αποκτά Στρατηγικό κύρος, αφού η Τουρκία εμφανίζεται ως κόμβος μεταξύ ΝΑΤΟ–Καυκάσου–Κεντρικής Ασίας – Ευρώπης, με άλλη μία γραμμή που παρακάμπτει το Ιράν. Αυτό αυξάνει τα έσοδα και την διαπραγματευτική ισχύ της έναντι ΗΠΑ/ΕΕ/Ρωσίας.
3) Δημιουργούνται σημαντικά ερείσματα για νέες υποδομές (σιδηρόδρομος, οδικά δίκτυα, fiber, αποθήκες, μελλοντικές ενεργειακές ροές) . Θα πρέπει να εξετασθούν οι όροι παραχώρησης του διαδρόμου όταν δημοσιευθούν, για τελική αναλυτική εκτίμηση .
- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
1) Επιπτώσεις / Κίνδυνοι / Προκλήσεις
α) Η αναμενόμενη αναβάθμιση της Τουρκίας ως διαμετακομιστικού υπερκόμβου: Εφόσον ο TRIPP “κουμπώνει” με τον τουρκικό κορμό εμπορικών δραστηριοτήτων και ενεργειακών δυνατοτήτων και logistics, τότε η Τουρκία ενισχύει τον γεωοικονομικό (έσοδα) και γεωπολιτικό (περιφεριακή ισχύ) ρόλο της. Αυτό μεταφράζεται σε περισσότερη γεωοικονομική μόχλευση της Άγκυρας και εν δυνάμει σκληρότερη διαπραγμάτευση σε περιφερειακά θέματα (Ανατολική Μεσόγειος, Αιγαίο).
β) Η ανακατεύθυνση των εμπορικών ροών, αφού τμήμα φορτίων μεταξύ Ασίας–Ευρώπης, το οποίο σήμερα έρχεται μέσω θαλάσσης (π.χ. Σουέζ προς Πειραιάς) μπορεί να ακολουθήσει χερσαίες-μικτές διαδρομές μέσω Καυκάσου–Τουρκίας–Βαλκανίων, ανάλογα με χρόνο-κόστος-ασφάλεια. Είναι προφανές ότι ο TRIPP στοχεύει σε νέους εμπορικούς όγκους.
γ) Ενδεχόμενα να υπάρξει αυξανόμενη ένταση στα νότια σύνορα Αρμενίας/Ιράν, γιατί το Ιράν αντιδρά έντονα στις ρυθμίσεις αυτές, γεγονός που αυξάνει τον πολιτικο-στρατιωτικό κίνδυνο στην περιοχή, και μπορεί να επηρεάσει ενεργειακές και εμπορικές τιμές στα Βαλκάνια/ΕΕ.
2) ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
α) Εάν ο TRIPP φέρει περισσότερα φορτία στον άξονα Καύκασος–Τουρκία–ΕΕ, τότε η Ελλάδα μπορεί να επιδιώξει να αποτελέσει την ευρωπαϊκή πύλη/Τερματικό κόμβο της νότιας πτέρυγας της Ευρώπης (σιδηρόδρομοι, οδικό δίκτυο, λιμάνια, αεροδρόμια Βόρειας Ελλάδας, Θεσσαλονίκης, Αλεξανδρούπολης, Καβάλας), ιδίως για την Βόρεια/Κεντρική Ευρώπη.
β) Μπορεί να υπάρξει συμπληρωματικότητα με TAP/TANAP, με το αζέρικο αέριο διά μέσου Ελλάδας (TAP). Η εμβάθυνση εμπορικών-ενεργειακών δεσμών μπορεί να φέρει νέες επενδύσεις σε αποθήκευση/διασυνδέσεις και να αυξήσει τον ρόλο μας ως balancing hub ΝΑ Ευρώπης.
γ) Εφόσον οι ΗΠΑ “βάζουν πόδι” στον Καύκασο, τότε η Αθήνα έχει περιθώριο να παραλληλισθεί με αμερικανικές πρωτοβουλίες σε logistics/ εφοδιαστική ασφάλεια (customs compliance, green corridors, ψηφιακά πρότυπα κλπ), αυξάνοντας την χρηματοδότηση και τις στρατηγικές δυνατότητες (οπωσδήποτε όμως χρειάζεται ειδική σχέση με τον Τραμπ και τους συνεργάτες του, γεγονός που τώρα τελεί υπό σκέψη).
- ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ – ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
1) Έγκαιρη και έγκυρη «Διπλωματική τοποθέτηση» με έγκαιρη στήριξη της συμφωνίας, και με θέσεις μας οι οποίες να βασίζονται στον σεβασμό των συνόρων, στην προστασία των υποδομών και τον οδεύσεων, στην μη-στρατιωτικοποίηση του διαδρόμου, και στην επιδίωξη για μη αποκλεισμό Ελληνικών και Ευρωπαίων παρόχων logistics και δεδομένων.
2) Δημιουργία Σιδηροδρομικών & Λιμενικών έργων-αστραπή στη Β. Ελλάδα, ώστε να αναβαθμισθούν και να μπορούμε να “ανταποκριθούμε” όταν χρειασθεί στους όγκους από TRIPP (μέσω Τουρκίας, Βαλκανίων, ΕΕ). Προτεραιότητα μας πρέπει να είναι η Θεσσαλονίκη, η Αλεξανδρούπολη αλλά και η Καβάλα, και οπωσδήποτε με ενιαίο δίκτυο υποδομών και ψηφιοποίηση τελωνείων. Απαιτείται όμως ενδελεχής οικονομική ανάλυση (Business Plan).
3) Ζωτική είναι η δημιουργία συμμαχίας “Middle Corridor–Med Gate”, με κοινή πρόταση Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας προς ΗΠΑ και ΕΕ, για ταχεία διέλευση μέσω του TRIPP φορτίων προς Κεντρική Ευρώπη (one-stop border checks, data sharing).
4) Ενέργειες για αξιοποίηση του TAP, FSRU, αποθήκευσης φυσικού αερίου και νέων data/fiber οδεύσεων (η διακίνηση δεδομένων θα γίνει τόσο σημαντική και κρίσιμη όσο τα μεταφερόμενα containers). Είναι επίσης αναγκαία άμεσα μία τεχνικο-οικονομική μελέτη.
5) Σημαντικός παράγων επιτυχίας της οιασδήποτε στρατηγικής μας, είναι η διαχείριση του ρίσκου της Τουρκίας. Θα πρέπει να επιλεγούν projects που να μειώνουν την Τουρκική επιρροή και δυνατότητες διέλευσης που να μην μας καθιστούν εξαρτημένους (π.χ. κάθετοι διάδρομοι μέσω Βουλγαρίας/Ρουμανίας κλπ).
