Φαρμακευτικές και Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις της άνοιας, άρθρο του Αριστείδη Β. Βασιλείου, MD Ειδικού Νευρολόγου

Η άνοια αφορά σχεδόν 1,5 εκατομύρια Ελληνες, συμπεριλαμβανομένου ασθενέίς, συγγενείς και φροντιστές. Ο αριθμός των ασθενών αυξάνεται αλματωδώς: υπάρχουν 5 εκατομμύρια στην Ευρώπη και 40 εκατομμύρια παγκοσμίως ενώ στην Ελλάδα πάσχουν 350.000 άτομα από MCI, δηλ. ήπια γνωστική έκπτωση (προστάδιο της άνοιας) και 250.000 άτομα από άνοια.  Έχει υπολογισθεί ότι για κάθε ασθενή που πάσχει από άνοια επηρεάζεται σημαντικά η ζωή και η καθημερινότητα τουλάχιστον δύο μελών της οικογένειας/φροντιστές. Στα επόμενα έτη αναμένεται αύξηση των αριθμών αυτών των ασθενών λόγω και της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης.

Η πιο συχνή μορφή της άνοιας, δηλαδή το 99% των περιπτώσεων, αφορά στην σποραδική μορφή της και αφορά άτομα ηλικίας πάνω από 65. Η πιο σπάνια μορφή της νόσου είναι η οικογενής μορφή, με 1% των περιπτώσεων, και αφορά ηλικίες νεότερες, δηλ. 50,40 ή και 30ετών.

Η άνοια έχει διάφορες μορφές, με συχνότερη κατά 60-70% τη νόσο Alzheimer, και αφορά το 5% του συνόλου των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στις μέρες μας αποτελεί μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα. Στο μέλλον, ο αριθμός των ατόμων με άνοια αναμένεται να αυξηθεί δραματικά και το κόστος της φροντίδας των ατόμων αυτών θα αυξηθεί δραματικά.

Ο όρος «άνοια» αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που παρουσιάζουν άτομα με νοσήματα που προσβάλλουν τον εγκέφαλο. Τα συμπτώματα αφορούν τις νοητικές λειτουργίες και έχουν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή και αργή επιδείνωση της ικανότητας του ατόμου να λειτουργεί ικανοποιητικά και αυτόνομα στην καθημερινή του ζωή. Ο ασθενής εμφανίζει διαταραχή σε μία ή και περισσότερες νοητικές λειτουργίες, όπως προκύπτει και από την κλινική εξέταση του ειδικού Νευρολόγου.

Έτσι μπορεί να υπάρχει διαταραχή στη μνήμη, στο λόγο, στη γραφή, στην ανάγνωση και στην συγκέντρωση. Επίσης μπορεί να υπάρχει διαταραχή στον προγραμματισμό, στην προσοχή, στην κρίση, στην οπτικοχωρική ικανότητα, δηλ. στην αναγνώριση αντικειμένων (σε τι χρησιμεύουν), του χώρου ή και δυσκολία στο χειρισμό των αντικειμένων και στο ντύσιμο. Τέλος μπορεί να υπάρχει γενικότερη διαταραχή στην προσωπικότητα, στην συμπεριφορά και στο συναίσθημα.

Η συχνότητα της άνοιας έχει σχέση με την ηλικία. Σε ηλικίες κάτω των 65 ετών αφορά 1-2% του πληθυσμού. Για τις μεγαλύτερες ηλικίες η συχνότητα διπλασιάζεται για κάθε 5ετία. Έτσι στις ηλικίες των 85-90 ετών το 32% του πληθυσμού εμφανίζει κάποια μορφή άνοιας.

Συνήθως η πορεία είναι σταδιακά εξελισσόμενη ή με την πρόσκαιρη εμφάνιση περιόδων σχετικής σταθερότητας. Το προσδόκιμο επιβίωσης ανάλογα με τις διάφορες παθήσεις είναι 5-10 χρόνια.

Φαρμακευτικές θεραπείες της άνοιας και της νόσου Alzheimer

Δεν υπάρχει ριζική θεραπεία της νόσου Alzheimer και των άλλων μορφών. Οι φαρμακευτικές θεραπείες που υπάρχουν μέχρι σήμερα έχουν ως στόχο να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα που συνοδεύουν την άνοια. Παρόλ΄αυτά η νευροεκφυλιστική διεργασία του εγκεφάλου των ασθενών με άνοια συνεχίζεται και εξακολουθεί  τη φυσική της εξέλιξή.

Η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση σε όλες τις μορφές άνοιας, που χρησιμοποιείται ευρέως στην καθημερινή κλινική πράξη μέχρι και σήμερα, αποτελείται από  φαρμακευτικές αγωγές όπως είναι η Δονεπεζίλη, η Ριβαστιγμίνη και η  Γκαλανταμίνη (αναστολείς χολινεστερασών) που αυξάνουν τη χολινεργική νευρομεταβίβαση καθώς και η Μεμαντίνη. Οι φαρμακευτικές αυτές αγωγές έχουν ως ένδειξη την ήπια ως μέτρια νόσο Alzheimer και κυρίως αν χορηγηθούν από τα αρχικά στάδια της νόσου έχουν ως βασικό στόχο να διατηρήσουν οι ασθενείς  την λειτουργικότητα τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, με σκοπό μία καλύτερη ποιότητα ζωής για αυτούς και τους οικείους/φροντιστές τους.

Για τα άτομα που βρίσκονται στην πρώιμη γνωστική έκπτωση(προστάδιο της άνοιας) ή και στα πολύ αρχικά στάδια της άνοιας ενδείκνυται το φαρμακευτικό σκεύασμα Ανιρακετάμη και κυκλοφορούν διάφορα διατροφικά σκευάσματα όπως το Souvenaid και το Vivimind.

Τα τελευταία έτη με τις προόδους της επιστήμης, οι μοριακοί βιολόγοι έχουν ανακαλύψει αρκετά γονίδια και έχουν περισσότερες γνώσεις για τα αίτια της νόσου Alzheimer και για την περαιτέρω αντιμετώπιση της. Οι νέες φαρμακευτικές θεραπείες έχουν ως στόχο ορισμένους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην παθογένεια της άνοιας. Τέτοιοι μηχανισμοί είναι η φλεγμονή, το οξειδωτικό stress, η μεταφορά πρωτεϊνών μέσα στους νευρώνες και ο μεταβολισμός της χοληστερόλης. Το ελπιδοφόρο είναι ότι πολλά νέα φάρμακα για την άνοια βρίσκονται σε στάδια κλινικών δοκιμών.

Από το 2021 μέχρι και σήμερα για τη θεραπεία της άνοιας στην νόσο Alzheimer έχουμε στη διάθεσή μας τα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του β-αμυλοειδούς. Πρώτο πήρε έγκριση το μονοκλωνικό αντίσωμα lecanemab από τον FDA (Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων) τον Ιούνιο του 2023 και τον ΕΜΑ (Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων) τον Απρίλιο του 2025 με κάποιους περιορισμούς για την αντιμετώπιση της ήπιας νοητικής διαταραχής και της ήπιας άνοιας που οφείλονται στη νόσο Alzheimer. Το lecanemab έχει ως στόχο την μείωση του φορτίου των αμυλοειδικών πλακών στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Το lecanemab χορηγείται δύο φορές το μήνα ενδοφλεβίως. Είναι απαραίτητη η αυστηρή τήρηση πρωτοκόλλου παρακολούθησης και διαχείρισης πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών.

Το δεύτερο μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του β-αμυλοειδούς είναι το donanemab που έχει πάρει και αυτό έγκριση από τον FDA στις ΗΠΑ και πρόσφατα αναμένεται να πάρει έγκριση και από τον ΕΜΑ στην Ευρώπη. Το κόστος των φαρμάκων αυτών είναι αρκετά υψηλό. Τα φάρμακα αυτά αποτελούν τις πρώτες αιτιολογικές θεραπείες για την άνοια στην νόσο Alzheimer και θεωρούνται ένα μεγάλο βήμα προόδου.

Μη φαρμακευτικές θεραπείες της άνοιας και της νόσου Alzheimer

Υπάρχουν και μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται παράλληλα με την φαρμακευτική αγωγή ως συμπληρωματικές θεραπείες όπως η σωματική άσκηση (περπάτημα, κολύμπι κα), η σωστή διατροφή (μεσογειακή), οι νοητικές δραστηριότητες/ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης, η μείωση του άγχους, η ρύθμιση των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (αρτηριακή πίεση,  χοληστερίνη, σάκχαρο),  η ρύθμιση του ύπνου, η διακοπή του καπνίσματος και του αλκοόλ και οι κοινωνικές συναναστροφές.

Σε περίπτωση που κάποιο άτομο έχει διαγνωσθεί με την νόσο αυτή από τον Νευρολόγο είναι σημαντικό η διάγνωση αυτή να γίνει όσο το δυνατόν νωρίτερα ώστε να επιβραδυνθεί η εξέλιξη της νόσου, μέσω των προαναφερθέντων φαρμακευτικών και μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων. Αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς έτσι επιτυγχάνεται η παράταση της λειτουργικότητας του ασθενούς και η δυνατότητα συμμετοχής του στις καθημερινές δραστηριότητες και στην κοινωνική ζωή.

Μέσω της εξέλιξης της ιατρικής τεχνολογίας, της φαρμακευτικής έρευνας, των κλινικών μελετών και την τεχνητή νοημοσύνη(ΑΙ) αναμένονται νέες θεραπείες με θετικά αποτελέσματα στο επόμενο διάστημα.