Υπάρχουν διάφορα μέσα και διαδικασίες που χρησιμοποιούνται στο διεθνές περιβάλλον για την άρση αμφισβήτησης και την δόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ χωρών. Τα ξεχωρίζω αυτά τα δύο γιατί βασίζονται σε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές εφαρμογές.
Τα μεν Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) στοχεύουν στην ενίσχυση των θετικών σχέσεων και της εμπιστοσύνης μεταξύ χωρών. Η προσπάθεια είναι να δημιουργηθεί ένα κλίμα αμοιβαίας κατανόησης και συνεργασίας. Βασίζονται κι αυτά στις Θεωρίες Ολοκλήρωσης, όπου οι χώρες αποδεχόμενες και υιοθετώντας προοδευτικά μέτρα χαμηλής πολιτικής, για την διευθέτηση θεμάτων χαμηλής πολιτικής, άρσης παρανοήσεων κι διαχείρισης επικίνδυνων τυχαίων καταστάσεων, καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον βελτιούμενης εμπιστοσύνης και σχέσεων, που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη επικοινωνία και συνεργασία, με σκοπό την ολοκληρωμένη προσέγγιση βελτίωσης στις διμερείς σχέσεις τους. Αυτά τα μέτρα προσπαθούν να παρέμβουν και να επιλύσουν με τεχνικό διαδικαστικό τρόπο ανακύπτουσες διαφορές, μη ηθελημένες προκλήσεις και επικίνδυνα γεγονότα, πριν οι επιπτώσεις τους φτάσουν σε στάδια κλιμάκωσης συγκρούσεων, προωθώντας έτσι την εξομάλυνση των σχέσεων για αποφυγή συγκυριακών συγκρούσεων.
Τα μέτρα όμως Άρσης της Αμφισβήτησης (ΑΤΑ) είναι πολύ πιο σημαντικά και επάνω σε αυτά εδράζεται τελικά η ουσιαστική βελτίωση των σχέσεων δύο χωρών. Αφορούν τα σημαντικά ζητήματα των κρίσιμων διαφορών μεταξύ των χωρών και απαιτούν διαφορετική προσέγγιση από τον απλό διάλογο για τεχνικά θέματα επικοινωνίας και χαμηλής πολιτικής. Και αυτά τα μέτρα όμως μπορεί να έχουν προοδευτικό χαρακτήρα εφαρμογής, ξεκινώντας από τα πλέον εύκολα πολιτικής και προοδευτικά, στην λογική των δομικών λίθων, να προχωράνε σε πιο σημαντικά θέματα. Αυτά τα μέτρα μπορεί να εφαρμοστούν με σκοπό την επίλυση αντιπαραθέσεων επί κρίσιμων και ζωτικών συμφερόντων των χωρών και την εδραίωση της ειρήνης και της σταθερότητας. Κάποια από αυτά περιλαμβάνουν:
- Διαπραγμάτευση:
Οι χώρες μπορούν να προσπαθήσουν να επιλύσουν τις κρίσιμες διαφορές τους για ζωτικά συμφέροντα μέσω πολιτικής και διπλωματικής διαπραγμάτευσης. Οι διαπραγματεύσεις μπορεί να πραγματοποιηθούν διμερώς μεταξύ των ενδιαφερομένων χωρών ή μέσω τρίτων (π.χ. διεθνών συσκέψεων, ισχυρών χωρών, εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων διεθνούς κύρους, Συμμαχιών και διεθνών οργανισμών).
- Διεθνείς Διαιτητικές Επιτροπές: Σε πολλές περιπτώσεις, χώρες μπορεί να συμφωνούν να υποβάλουν τις διαφορές τους σε διεθνείς διαιτητικές επιτροπές που θα διαχειριστούν το ζήτημα.
- Διεθνή Δικαστήρια: Οι χώρες μπορούν να αναζητήσουν τη λύση διαφορών μέσω διεθνών δικαστηρίων, όπως π.χ. είναι το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Χάγης.
- Συνθήκες και Συμφωνίες: Οι χώρες μπορούν να συνάπτουν συνθήκες και συμφωνίες μετά από άμεσες διμερείς διαπραγματεύσεις, οι οποίες να καθορίζουν τους όρους για την επίλυση πιθανών διαφορών.
- Διαμεσολαβητές και Διπλωματική Πίεση: Εξουσιοδοτημένοι και αποδεκτοί και από τις δύο χώρες Διαμεσολαβητές μπορούν να εμπλακούν για να βοηθήσουν στην επίλυση διαφορών. Επιπλέον, οι ίδιες οι χώρες ή και τρίτες ισχυρές χώρες μπορούν να ασκούν διπλωματική πίεση για να επιτύχουν συμφωνίες.
ΤΑ ΜΟΕ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) από μόνα τους δεν εγγυώνται απαραίτητα την βελτίωση πόσο μάλλον την άρση των σημείων αμφισβήτησης. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν σοβαρά σημεία αμφισβήτησης επί ζωτικών συμφερόντων και θεμάτων υψηλής πολιτικής, τα ΜΟΕ λόγω του τεχνικού διαδικαστικού χαρακτήρα τους δύσκολα μπορεί να συμβάλλουν στη μείωση της αντιπαράθεσης. Ενδεχομένως να βελτιώσουν την αμοιβαία κατανόηση και την δημιουργία θετικού κλίματος για τη πρόσκαιρη διαχείριση επικίνδυνων καταστάσεων. Μπορεί να αποτελέσει ένα βήμα προς την κατεύθυνση της επίλυσης, αλλά η ουσιαστική διαπραγμάτευση και επίλυση των διαφορών παραμένει συχνά απαραίτητη για την πλήρη άρση των διαφορών.
Δεν πρέπει συνεπώς να συγχέουμε τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που έχουν ως σκοπό την πρόσκαιρη κατ αρχήν εξομάλυνση με τα μέτρα άρσης της αμφισβήτησης που έχουν ως σκοπό την επίλυση επί ζωτικών συμφερόντων και θεμάτων υψηλής πολιτικής μεταξύ των χωρών. Αυτό άλλωστε έχει αποδειχθεί περίτρανα και στις μέχρι τώρα επιδεινούμενες συχνά σχέσεις Ελλάδος – Τουρκίας, παρά το πλήθος των ΜΟΕ που έχουν συμφωνηθεί στο πρόσφατο παρελθόν
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις στις οποίες τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης έχουν επιτύχει σε διεθνές επίπεδο την διαχείριση δυνητικά επικίνδυνων καταστάσεων, πλην όμως τα βασικά ζωτικά συμφέροντα των χωρών δεν αποτέλεσαν αντικείμενο τους, παρά τις μεγάλες ελπίδες που δημιουργήθηκαν από τις συμφωνίες αυτές. Ορισμένα παραδείγματα περιλαμβάνουν:
- Συνθήκη για τον Περιορισμό των Στρατηγικών Όπλων (START): Η Συνθήκη υπογράφηκε από τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ το 1991. Αυτή η συνθήκη ορίζει τις ποσοτικές μειώσεις των στρατηγικών πυρηνικών όπλων των δύο χωρών. Συνέβαλε με στην μείωση των πυρηνικών όπλων, πλην όμως τα ήδη υπάρχοντα ήταν υπερ-επαρκή για την αμοιβαία καταστροφή των δύο χωρών αλλά και του πλανήτη ολόκληρου. Πέραν του ότι οι χώρες έβρισκαν τρόπους για να συνεχίσουν τον εκσυγχρονισμό του πυρηνικού τους δυναμικού έναντι των άλλων, με αποτέλεσμα να καταστούν στην ουσία ανενεργές οι συμφωνίες.
- Διάλογος Ινδίας-Κίνας: Ο διάλογος μεταξύ της Ινδίας και της Κίνας έχει επικεντρωθεί σε μέτρα εμπιστοσύνης και οικοδόμησης συνεργασίας για την αποφυγή συγκρούσεων και την ανάπτυξη θετικών σχέσεων. Και πάλι όμως δεν έχουν τεθεί με αυτά υπό διαπραγμάτευση θέματα ζωτικών συμφερόντων των δύο χωρών, που παραμένουν ως αγκάθια στις σχέσεις τους (όπως π.χ. αυξημένων συμφερόντων που διεκδικούν στην ευρύτερη περιοχή της Ινδοκίνας, το Θιβέτ και η περιοχή του ανατολικού τμήματος των συνόρων Κίνας-Ινδίας, η περιοχή Doklam η οποία είναι αμφισβητούμενη από την Κίνα με το Bhutan που είναι σύμμαχος της Ινδίας, η συμμετοχή της Ινδίας στον Τετραμερή Διάλογο για την Ασφάλεια (Quad) –με τις ΗΠΑ, Ιαπωνία και Αυστραλία, η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασίας της Ινδίας και η προβολή ισχύος της στον Ινδοειρηνικό κλπ)
- Διακυβερνητικό Φόρουμ Διάλογου (Indo-Pakistani Composite Dialogue): Η Ινδία και το Πακιστάν έχουν εφαρμόσει μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων για την επίλυση των διαφορών τους. Ο διάλογος αυτός έχει καλέσει τις δύο χώρες να συζητήσουν θέματα όπως η ασφάλεια, οι πυρηνικές υποθέσεις και οι περιφερειακές εντάσεις. Πλην όμως τα κρίσιμα ζητήματα που προκαλούν συχνά πολεμική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών παραμένουν όπως π.χ οι θρησκευτικές συγκρούσεις σε γειτνιάζουσες περιοχές, η σύγκρουση για το Κασμίρ, οι νότιες επαρχίες του Σιντ στο Πακιστάν, η περιοχή του Παντζάμπ, η αυξανόμενη ισχύς της Ινδίας κλπ)
- Συμφωνία για την Πυρηνική Ενέργεια μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν: Η συμφωνία του 2015 μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ιράν και άλλων χωρών εμφανίζεται ως ένα παράδειγμα συμφωνίας που στοχεύει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Η συμφωνία όμως αυτή στην ουσία αποσκοπούσε στον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν με αντάλλαγμα για καθεστώς κυρώσεων και δεν είχε σκοπο την οιαδήποτε εμπιστοσύνη μεταξύ του θρησκευτικού καθεστώτος του Ιράν και των ΗΠΑ..
ΘΕΩΡΙΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
Οι θεωρίες Ολοκλήρωσης (Integration Theories) αναφέρονται σε μια σειρά από πολιτικές, οικονομικές, και κοινωνικές θεωρίες που επικεντρώνονται στον στόχο της ολοκλήρωσης ή συνένωσης διαφορετικών οντοτήτων ή περιοχών. Αυτό μπορεί να αφορά τη δημιουργία ενός συνεργαζόμενου στενά πολιτικού, οικονομικού ή κοινωνικού συστήματος. Υπάρχουν διάφορες πτυχές των Θεωριών Ολοκλήρωσης, και οι στόχοι τους μπορούν να διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα της ζωής ή της πολιτικής που καλύπτουν. Οι θεωρίες Ολοκλήρωσης προτείνουν ότι η συνεργασία μεταξύ των χωρών σε διάφορους τομείς (οικονομία, πολιτισμός, τουρισμός, άμυνα, ασφάλεια κλπ) μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη σταθερότητα, ευημερία και ασφάλεια μεταξύ διαφορετικών οντοτήτων. Ωστόσο, οι προσπάθειες ολοκλήρωσης μπορεί να αντιμετωπίσουν προκλήσεις και αντίσταση, καθώς και την ανάγκη να εξισορροπήσουν την εθνική και θρησκευτική ταυτότητα με άλλα συμφέροντα και άλλες τοπικές ιδιαιτερότητες.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Πολλά έχουν επενδυθεί κατά καιρούς στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) στις σχέσεις Ελλάδος Τουρκίας, αλλά καθίσταται προφανές ότι δεν είναι τόσο αποτελεσματικά και μπορούν να επιτύχουν μόνο κάποια εξομάλυνση στην διαχείριση θεμάτων χαμηλής πολιτικής και διαχείρισης δημιουργούμενων μη ηθελημένων επικίνδυνων καταστάσεων.
Και όπως είναι προφανές:
- Άλλο πράγμα είναι ο διάλογος για εξομάλυνση, όπου η επιτυχία του βρίσκεται στον περιορισμένο στόχο που τίθεται (μπορεί να είναι και ευκαιριακός και τα ΜΟΕ μπορεί να βοηθήσουν, εφόσον παραμένουν σε τεχνικά διαδικαστικά θέματα και δεν αποτελούν παρελκυστικά εφαλτήριο από κάθε πλευρά για θέματα υψηλής πολιτικής και ζωτικών συμφερόντων).
- Και άλλο η διαπραγμάτευση που γίνεται για άρση των θεμάτων αμφισβήτησης και αφορά την επίλυση ζωτικών θεμάτων όπου απαιτείται διαφορετική δομημένη προσέγγιση για να έχει επιτυχία (και ελάχιστη έως καθόλου επίδραση μπορεί να έχουν τα ΜΟΕ).
