Μαύρη Επέτειος η σημερινή καθώς συμπληρώνονται 571 χρόνια από την αποφράδα Τρίτη 29 Μαΐου 1453 που η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων, μετά από σκληρή πολιορκία 59 ημερών σηματοδοτώντας και το τέλος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Έφταιξε η Κερκόπορτα και προδοσία, ήταν η παρακμή της αυτοκρατορίας που οδήγησε στην καταστροφή, η βοήθεια που δεν ήρθε από την Δύση, πολλά τα σενάρια και πολλά έχουν γραφτεί ανά τους αιώνες. Πολλές είναι επίσης και οι δοξασίες και οι θρύλοι που ακολούθησαν το θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορα, του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, συνδεδεμένες με την άσβεστη ελπίδα να πάρουμε και πάλι την Πόλη.
Ωστόσο όπως έχει καταγραφεί η ιστορία η Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαϊου 1453. Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα, μετά την επανάκτησή της το 1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυναμία βοήθειας από την Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Η κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από τους Οθωμανούς, η οποία έφερε ορδές φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών στην Ευρώπη, σταδιακά κύκλωσε εδαφικά το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου υποτελές στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήταν ιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που να μνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα.
Επιχειρώντας να μεταφερθούμε λίγο στις τραγικές εκείνες ημέρες και ώρες λίγο πριν την άλωση στις ιστορικές πηγές αναφέρεται πως στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της πόλης, την οποία παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων και πιστών. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ σε λόγο προς τον λαό του, τον προέτρεψε να αντισταθεί γενναία, λέγοντας ότι οι Τούρκοι «υποστηρίζονται από όπλα, ιππικό, πυροβολικό και την αριθμητική τους υπεροχή, εμείς όμως στηριζόμεθα πρώτα στον Θεό και Σωτήρα μας και κατόπιν στα χέρια μας και στην δύναμή μας που μας έχει χαρίσει ο ίδιος ο Θεός».
Ωστόσο τραγικές είναι και οι περιγραφές που ακολούθησαν τον θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορα. Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου οι Τούρκοι όρμησαν μέσα στην πόλη, αρχίζοντας μαζικές λεηλασίες. Ένα μεγάλο πλήθος πολιτών κατέφυγε στην Αγία Σοφία, ελπίζοντας να βρει εκεί ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την κεντρική πύλη και όρμησαν μέσα στην εκκλησία όπου έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν την επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και προσευχήθηκε. Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών.
Θρύλοι και παραδόσεις ακολούθησαν στους αιώνες τον θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορα, ο οποίος σύμφωνα με δοξασίες περιμένει κάπου, κάπου προφυλαγμένος από τη μανία των Τούρκων και όταν έρθει η ώρα με το σπαθί του θα ξανακερδίσει τα πατρογονικά εδάφη του Βυζαντίου. Ο τρόπος που χάθηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος καθώς και ότι δεν διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά» που περιμένει την στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την Αυτοκρατορία του.
Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση, αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο θαυμαστό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία. Πολλά παρόμοια έχουν γραφτεί και έχουν διασωθεί στη μνήμη και τη συνείδηση από γενιά σε γενιά, κρατώντας άσβεστη την ελπίδα, την ιστορία και την παράδοση 571 χρόνια μετά την αποφράδα ημέρα.
Το σώμα του τελευταίου αυτοκράτορα δεν βρέθηκε ποτέ. Ένας ακόμη θρύλος λέει πως ένας άγγελος επενέβη, το μαρμάρωσε, εξού και ο “Μαρμαρωμένος Βασιλιάς”, και ύστερα το έκρυψε στο Ναό ή σε κάποια σπηλιά για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Εκεί περιμένει τη στιγμή που θα ζωντανέψει ξανά για να πάρει και πάλι την Πόλη.
Ένας ακόμα πολύ διάσημος θρύλος θέλει έναν μοναχό που είχε ψαρέψει σε ένα ποτάμι ψάρια και τα τηγάνιζε κοντά στην όχθη του ποταμού τη στιγμή μαθεύτηκε η είδηση της πτώσης της Κωνσταντινούπολης τα μισοτηγανισμένα ψάρια να πήδησαν από το τηγάνι στο ποτάμι. Εκεί ζουν αιώνια μέχρι τη στιγμή της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, οπότε και θα ξαναβγούν για να συνεχιστεί το τηγάνισμα τους.
Πολλοί είναι οι θρύλοι της λαΐκής μας παράδοσης που δυστυχώς εξασθενούν με τα χρόνια. 571 χρόνια μετά την Άλωση, οφείλουμε να μαθαίνουμε την ιστορία μας, να την περνάμε στις νέες γενιές και να κρατάμε ζωντανή τη λαϊκή παράδοση και τις μνήμες, τα στοιχεία που μας καθορίζουν ως έθνος και αποτελούν τις ρίζες μας.
Τῆς Ἁγιά-Σοφιᾶς – Δημοτικό
Σημαίνει ὁ Θεός, σημαίνει ἡ γῆς, σημαίνουν τὰ ἐπουράνια,
σημαίνει κι ἡ Ἁγιά-Σοφιά, τὸ μέγα μοναστήρι,
μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι ἑξήντα δυὸ καμπάνες,
κάθε καμπάνα καὶ παπᾶς, κάθε παπᾶς καὶ διάκος.
Ψάλλει ζερβὰ ὁ βασιλιάς, δεξιὰ ὁ πατριάρχης,
κι ἀπ᾿ τὴν πολλὴ τὴν ψαλμουδιὰ ἐσειόντανε οἱ κολόνες.
Νὰ μποῦνε στὸ χερουβικὸ καὶ νά ῾βγει ὁ βασιλέας,
φωνὴ τοὺς ἦρθε ἐξ οὐρανοῦ κι ἀπ᾿ ἀρχαγγέλου στόμα:
«Πάψετε τὸ χερουβικὸ κι ἂς χαμηλώσουν τ᾿ Ἅγια,
παπάδες πᾶρτε τὰ ἱερὰ καὶ σεῖς κεριὰ σβηστῆτε,
γιατί ῾ναι θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει.
Μόν᾿ στεῖλτε λόγο στὴ Φραγκιά, νὰ ῾ρθοῦν τρία καράβια,
τό ῾να νὰ πάρει τὸ σταυρὸ καὶ τ᾿ ἄλλο τὸ βαγγέλιο,
τὸ τρίτο τὸ καλύτερο, τὴν ἅγια Τράπεζά μας,
μὴ μᾶς τὴν πάρουν τὰ σκυλιὰ καὶ μᾶς τὴ μαγαρίσουν».
Ἡ Δέσποινα ταράχτηκε καὶ δάκρυσαν οἱ εἰκόνες.
«Σώπασε κυρὰ Δέσποινα, καὶ μὴ πολυδακρύζῃς,
πάλι μὲ χρόνους, μὲ καιρούς, πάλι δικά μας θά ῾ναι».