Bullying

Σχολικός εκφοβισμός

Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται σε όλες εκείνες τις πράξεις παραβατικής συμπεριφοράς παιδιών στον χώρο του σχολείου και παρουσιάζει κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν, σε σχέση με το απλό πείραγμα ή την κοροϊδία:  Α)  Το παιδί που ακσεί βία (συναισθηματική, λεκτική ή σωματική) σε ένα άλλο παιδί, το κάνει με σκοπό να βλάψει και δεν το κάνει τυχαία. Β) Το παιδί που υφίσταται βία τραυματίζεται συναισθηματικά, κοινωνικά ή σωματικά. Γ) Γίνεται επαναλαμβανόμενα, δηλαδή έχει διάρκεια στον χρόνο.  Δ) Οι πράξεις βίας είναι συνήθως, αυξανόμενης έντασης.

Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, συναισθηματικής φύσεως (π.χ. αποκλεισμός από την ομάδα, απομόνωση, γελοιοποίηση, παρενόχληση, πρόκληση, αγνόηση, κλπ) λεκτικής φύσεως (π.χ. κοροϊδία, παραποίηση του ονόματος, προσβλητικός λόγος, έκφραση αρνητικών σχολίων για την εμφάνιση του παιδιού, κλπ) ή ακόμη και σωματικής φύσεως (π.χ. σπρώξιμο, τσίμπημα, χτύπημα με χέρια ή πόδια, ακατάλληλο άγγιγμα, κλπ.).  Μια συνήθης μορφή εκφοβισμού είναι επίσης και ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου, ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει παράλληλα ή και ανεξάρτητα με τα παραπάνω είδη εκφοβισμού.

Ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου γίνεται είτε μέσω της κοινωνικής δικτύωσης είτε με άλλες μορφές ηλεκτρονικής επικοινωνίας, όπως μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και περιλαμβάνει απειλές, γελοιοποίηση και οποιοδήποτε είδος παρενόχλησης προς το παιδί.

Πολλές φορές, μπορεί κάποιος γονιός να εντοπίσει προβλήματα του παιδιού στο σχολείο, που έχουν σχέση με πειράγματα από συμμαθητές ή από άλλα παιδιά, όμως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν σαν φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού.  Ο παραπάνω ορισμός μπορεί να βοηθήσει στο να ξεχωρίσει κάποιος το απλό πείραγμα από τον εκφοβισμό, λαμβάνοντας όμως, ταυτόχρονα υπόψη του και το οικογενειακό, προσωπικό ή κοινωνικό πλαίσιο ενός παιδιού, που υφίσταται το πείραγμα τη δεδομένη στιγμή.  Ένα παιδί που έχει προβλήματα στο οικογενειακό του περιβάλλον, π.χ. οι γονείς που παίρνουν διαζύγιο ή έχει προβλήματα λόγου, μπορεί να είναι πιο ευάλωτο στο στρες που προκύπτει από το πείραγμα και να βιώσει συναισθηματικά τις συνέπειες του πειράγματος σα να βίωνε εκφοβισμό.  Οπότε, είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν να παρατηρούν τα παιδιά, τις αλλαγές στη συμπεριφορά τους, τον τρόπου που παίζουν ή που εκφράζονται, ώστε να έχουν μια εικόνα της ζωής τους έξω από το σπίτι.

Ποιά παιδιά μπορεί να εμπλέκονται;  Αν θπέλαμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ των παιδιών που εμπλέκονται σε πράξεις σχολικού εκφοβισμού, θα χρειαζόταν να τονίσουμε ότι το παιδί που ασκεί βία δεν έχει πάντα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μπορεί να κατηγοριοποιηθεί είτε ως εξωστρεφές με πολλές παρέες και φίλους και κοινωνική κυριαρχία είτε ως πιο εσωστρεφές και απομονωμένο, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή ικανότητα ενσυνείδησης, που κουβαλά όμως, το ίδιο, ένα βαρύ συναισθηματικό φορτίο, το οποίο το αναγκάζει να ξεσπά εύκολα σε ενοχλήσεις και πειράγματα άλλων παιδιών.  Συνήθως, τα παιδιά αυτά δεν έχουν κοντινές σχέσεις με τους γονείς τους και μπορεί να βιώνουν αρκετά οικογενειακά προβλήματα.  Έχουν την τάση να βρίσκουν πολλά πλεονεκτήματα σε βίαιες πράξεις, να εστιάζουν στα αρνητικά χαρακτηριστικά των άλλων και να δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τους κανόνες.

Τα παιδιά που είναι πιο πιθανό να υποστούν βία που διαφέρουν από τα άλλα, είτε εξωτερικά (π.χ. έχουν περισσότερο ή λιγότερο βάρος από τους συνομήλικούς τους, φορούν γυαλιά ή διαφορετικά ρούχα ή ακόμα μπορεί να είναι καινούρια στο σχολείο) είτε εσωτερικά (π.χ. είναι αγχώδη ή έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή είναι εσωστρεφή και λιγότερο κοινωνικά, ενώ οι άλλοι τους αντιλαμβάνονται ως αδύναμους και ανίκανους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους) χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι όσα παιδιά παρουσιάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σίγουρα ευάλωτα στον σχολικό εκφοβισμό.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;  Οι γονείς χρειάζεται να είναι κοντά στα παιδιά τους και να σχετίζονται σε βάθος με αυτά, προκειμένου να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν σημάδια αλλαγής συμπεριφοράς ή συναισθηματικών δυσκολιών στο παιδί τους και να διερευνήσουν αν αυτά υποδηλώνουν τη συμμετοχή του παιδιού σε καταστάσεις σχολικών εκφοβισμών.  Το παιδί μπορεί να βρεθεί στο ρόλο εκείνου που ασκεί ή εκείνου του παιδιού που έχει βρεθεί μάρτυρας σε πράξεις σχολικού εκφοβισμού  γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει έντονο στρες.  Πολλά παιδιά που υφίστανται σχολικό εκφοβισμό μπορεί να μη ζητήσουν βοήθεια και να κλειστούν στον εαυτό τους, οπότε οι γονείς χρειάζεται να ξέρουν πότε να παρέμβουν.

Είναι σημαντικό οι γονείς να ξέρουν ακριβώς τι σημαίνει σχολικός εκφοβισμός και ποιές είναι οι διαφορές του με άλλες καταστάσεις, που μπορεί να προκύψουν στο σχολείο, που μπορεί να είναι σοβαρές, αλλά να χρειάζονται διαφορετικό χειρισμό εκ μέρους των γονιών.  Η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια του εκφοβισμού χρειάζεται επίσης, να διερευνηθούν από τους γονείς, προκειμένου να κατανοήσουν πώς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους.

Η επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά τους θα βοηθήσει στην πρόληψη τέτοιων φαινομένων στη ζωή τους.  Η επικοινωνία αυτή χρειάζεται να είναι σταθερή, δηλαδή να είναι οι γονείς παρόντες στη ζωή των παιδιών χωρίς βέβαια, να προσπαθούν να τις ελέγξουν.  Οι γονείς είναι οι υποστηρικτές των παιδιών και η «σταθερή και ασφαλής» τους βάση.  Αν τα παιδιά ενημερωθούν από τους γονείς και το σχολείο για τον εκφοβισμό, πολύ πριν υπάρξει πιθανότητα να προκύψει στη ζωή τους, τότε μπορεί να βοηθηθούν στο να τον αναγνωρίσουν, αλλά και να μιλήσουν πιο ανοιχτά γι’ αυτόν.  Ανοιχτή θα πρέπει να είναι η επικοινωνία γονέων-σχολείου και οι σχέσεις γονέων-δασκάλων, ώστε να μπορούν να δρουν από κοινού για το συμφέρον του παιδιού.

Τέλος, ευτυχώς υπάρχουν πια ειδικοί που μπορούν να στηρίξουν και το παιδί τους και τους γονείς στην προσπάθεια αποφυγής φαινομένων σχολικού εκφοβισμού.  Διαδικτυακοί τόποι, γραμμές στήριξης, ειδικοί σύμβουλοι μπορούν να παράσχουν άμεσα βοήθεια.  Αρκεί να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για να εντοπίσουμε τον φόβο, τα αυτιά μας καθαρά για να ακούσουμε τα πραγματικά μηνύματα στη γλώσσα των παιδιών και την καρδιά μας διάπλατη για να γιατρέψει κάθε πληγή που η βία μπορεί να προκαλέσει.

Ανδρέας Βασιλείου

Πολιτικός Επιστήμονας, Επίτιμος Σχολικός

Σύμβουλος, Ειδικός Παιδαγωγός