Παρά το γεγονός της ταχύτατης εξέλιξης των καταστάσεων σε όλα τα πεδία, όπου θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη εγρήγορση και προνοητικότητα, ώστε να μπορεί να προλάβει κάποιος καταστάσεις και να ενεργήσει προληπτικά και έγκαιρα στις προκλήσεις, εν τούτοις οι σκέψεις είναι εν πολλοίς διαπιστωτικές και κατά συνέπεια στην συντριπτική πλειονότητα οι ενέργειες γίνονται καθυστερημένα και συνήθως αντιδραστικά.
Είναι σύνηθες επίσης και το διαπιστώνουμε στην καθημερινή μας ζωή, την σύγκρουση μεταξύ αυτών που δεν ήθελαν να αναλάβουν προληπτικές δράσεις προνοώντας και βλέποντας το επερχόμενο, στοχαζόμενοι το μέλλον, έναντι αυτών που θέλουν να συντηρούν το status quo και ως εκ τούτου να δρουν μόνο όταν τα γεγονότα ήταν βεβαιότητα και οι επιπτώσεις χτυπούν την πόρτα, δύσκολα όμως τότε διαχειριζόμενες. Ως αποτέλεσμα, να στενεύουν ασφυκτικά τα περιθώρια έγκαιρης αντίδρασης αλλά κυρίως αδυναμίας πρωτοβουλιών και προετοιμασίας καλύτερης ένταξης και αξιοποίησης του “μέλλοντος” .
Παραθέτω στην συνέχεια μία συνοπτική λίστα με τα “κορυφαία χαρακτηριστικά” ενός προοδευτικού στοχαστή/οραματιστή, από τα οποία όλοι μπορούμε να μάθουμε και να διδαχθούμε και οπωσδήποτε να αξιολογήσουμε με κριτική σκέψη στην ζωή μας.
Και εξ αυτής της ανάλυσης καταλήγω ότι η σημερινή ΕΛΙΤ των οιωνδήποτε αλλαγών σε συστημικό επίπεδο αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών αλλαγών είναι ο ίδιος ο ενήμερος (πληροφορημένος και με κριτική ικανότητα) και υπεύθυνος ΠΟΛΙΤΗΣ, που παίρνει την ζωή του στα χέρια του με ελεύθερη βούληση, μέσα από την ωριμότητα, την πληρότητα και την καταλληλότητα των επιλογών του.
Η ΠΡΟΝΟΗΤΙΚΗ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
- ΔΕΝ ΜΕΝΕΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Ονομάζεται μελλοντική σκέψη επειδή το επίκεντρο της προσοχής είναι πάντα μπροστά στο μέλλον (και φυσικά ως προς την συνάφεια του με το παρόν έργο) και σίγουρα όχι προσκολλημένη στείρα στο παρελθόν. Οι μελλοντικοί στοχαστές δεν κολλάνε στο παρελθόν σε γεγονότα που συνέβησαν είτε θα μπορούσαν να συμβούν. Ό, τι συνέβη ή θα μπορούσε να συμβεί, το λαμβάνουν φυσικά υπ’ όψη, έχει διδακτικό χαρακτήρα αλλά μετά συνεχίζουν να περπατούν, δεν ταυτίζονται με αυτό και δεν το αναπαράγουν ανελαστικά. Δεν μεταφέρουν αποσκευές μαζί τους. Και οπωσδήποτε η αποτυχία ή οι αντιξοότητες δεν τους σταματούν στο να κοιτάνε μπροστά.
- ΒΛΕΠΕΙ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΔΡΑ ΑΝΑΛΟΓΩΣ
Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό ενός προοδευτικού στοχαστή είναι ότι είναι πολύ καλός στο να συνδέει τα στοιχεία του παζλ μεταξύ τους και να βλέπει τη μεγαλύτερη εικόνα. Δεν αναλώνεται περιοριστικά με τα κομμάτια που ρίχνει συνεχώς η ζωή. Βλέπει πάντα όλα τα επί μέρους κομμάτια ως συνιστώσες μιας μεγάλης εικόνας, στο πλαίσιο του συνόλου. Έχει την ικανότητα να υφαίνει το νήμα της ζωής να αντιλαμβάνεται το εννοιολογικό πλαίσιο και να εργάζεται επιδιώκοντας να συνδιαμορφώσει την μεγάλη εικόνα. Αυτό του δίνει όραμα και πεποίθηση.
- ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ – ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την προδιάθεση να είναι είτε κυρίως αναλυτικοί είτε κυρίως δημιουργικοί. Οι αναλυτικοί άνθρωποι είναι καλοί στο να τεμαχίζουν και να κατηγοριοποιούν τα πράγματα σε μικρότερες μονάδες κατανόησης αλλά και να μεγεθύνουν τις λεπτομέρειες. Οι δημιουργικοί άνθρωποι, από την άλλη πλευρά, είναι καλοί στη σύνθεση των επί μέρους πραγμάτων και στο να δημιουργούν μια νέα εικόνα ή ευρύτερο νόημα από αυτά.
Οι μελλοντικοί στοχαστές είναι άνθρωποι που είτε φυσικά είτε από συνήθεια, καταφέρνουν να διατηρούν μια καλή ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο προσεγγίσεων. Μπορούν να δουν τις τάσεις ή να αισθανθούν το πνεύμα της εποχής επειδή είναι καλοί στο να αναλύουν αρχικά τις διαδικασίες που βασίζονται στην αλλαγή και να ενώνουν μετά τα κομβικά σημεία στη γραμμή τάσεων που επεκτείνονται στο μέλλον. Οι περισσότεροι οραματιστές είχαν αυτή την εξαιρετική ικανότητα που τους διευκολύνει να δουν τις τάσεις και τις μελλοντικές κατευθύνσεις και να δράσουν κατάλληλα προς αυτήν την κατεύθυνση.
- ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΣΤΑΘΕΡΟ ΤΟ ΟΡΑΜΑ
Οι περισσότεροι προοδευτικοί στοχαστές στην ανθρώπινη ιστορία που έχουν καταγραφεί ως οραματιστές και όπως υποδηλώνει η λέξη, είχαν ένα όραμα που τους έκανε να κοιτάζουν μπροστά για το μέλλον και μπροστά από την εποχή τους. Το να έχουν ένα σταθερό όραμα για το τι ήθελαν να επιτύχουν ή ποιες αλλαγές ήθελαν να δουν στον κόσμο, όχι μόνο τους έδωσε κίνητρο αλλά και την πεποίθηση να συνεχίσουν να κινούνται ακόμη και όταν ο κόσμος φαίνεται να αρνείται να ακολουθήσει και να υποστηρίξει το όραμα.
Χωρίς σταθερότητα στο όραμα, γινόμαστε επιρρεπείς στο να το αποδυναμώσουμε, να το υποβαθμίσουμε, και να το σταματήσουμε ακόμη όταν θα εμφανισθούν τα πρώτα σημαντικά εμπόδια, αναποδιές ή αποτυχίες. Η ρεαλιστική κριτική αξιολόγηση είναι ζητούμενο από τους συμμετέχοντες και παράγων σταθερότητας του οράματος.
- ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΓΚΛΩΒΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός προοδευτικού στοχαστή είναι ότι αν και αντιλαμβάνεται την συμβατική σκέψη- που χαρακτηρίζεται ως ρεαλισμός από πολλούς- (αλλιώς το όραμά του θα είναι ασπόνδυλο, δεν θα εδράζεται), σκέφτεται διαφορετικά, λειτουργεί διαφορετικά και ανταποκρίνεται διαφορετικά σε κοινές καταστάσεις ζωής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάποιος που σκέφτεται έξω από το κουτί, συχνά σπάει τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα και κινείται εκτός της κοινοτοπίας και των ανασταλτικών συνηθειών της εποχής ή του πολιτισμού του. Το να είσαι προοδευτικός στοχαστής σημαίνει απαραίτητα ότι έχεις την κριτική ικανότητα για το πότε και πως μπορείς να υπερβείς την συμβατική σκέψη και ανασταλτικούς κοινότοπους κανόνες συμπεριφοράς.
Να μπορεί να αντιληφθεί την βαρύτητα του παρελθόντος στο σήμερα και να δει πέρα από αυτό, αμφισβητώντας όλα αυτά που θεωρούνται δεδομένα, καθίστανται όμως στείρα και ανασταλτικά στην ανάγκη για βελτίωση και πρόοδο.
- ΕΠΙΜΟΝΗ
Οι περισσότεροι οραματιστές και στοχαστές έχουν άλλο ένα ισχυρό όπλο στο οπλοστάσιό τους-την επιμονή. Επιμένουν και δεν ολιγωρούν μπροστά σε δυσκολίες, κακουχίες, προκαταλήψεις, αποτυχίες και μερικές φορές – καταστροφές γι’ αυτούς στην προσπάθεια να φέρουν το νέο, το καλύτερο, την καινοτομία και την πρόοδο. Έχουν όμως ισχυρή βούληση και ικανότητες ώστε να ξαναστηθούν όρθιοι στα πόδια τους, κάθε φορά που γκρεμίζονται. Η θέλησή τους αυτή, πέραν των ικανοτήτων, υποστηρίζεται από την ισχυρή πεποίθησή τους ότι με τη συμπεριφορά τους και την στάση τους αυτή, τροφοδοτούν το όραμα και την προοπτική του για ευρύτερη αποδοχή και κοινωνική συναίνεση.
- ΑΝΟΙΧΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΙΔΕΕΣ ΧΩΡΙΣ ΣΤΕΓΑΝΑ
Το να είσαι προνοητικός και μελλοντικός στοχαστής σημαίνει να έχεις ανοιχτό μυαλό και ανοιχτό μυαλό σημαίνει, μεταξύ άλλων, να είσαι δεκτικός σε νέες ιδέες χωρίς προσχήματα και στεγανά, να αναθεωρείς, να έχεις την θέληση και την ικανότητα να αναθεωρήσεις ιδέες ακόμη και όταν έρχονται σε σύγκρουση με τα προφανώς προφανή, να βελτιώσεις και να διορθώσεις όλα όσα νόμιζες ότι γνωρίζεις, όλα και όσα υποστηρίζεις λόγω εγγραφών της κουλτούρα μας, την οποία συνήθως αποδεχόμαστε ασυνείδητα ως κάτι φυσιολογικό και δυσμετάβλητο.
Το να είσαι μελλοντικός στοχαστής και ανοιχτόμυαλος σημαίνει να πηγαίνεις ενάντια στη φυσική μας τάση να είμαστε επιφυλακτικοί στο καινούριο που μας βγάζει από τις συνήθειες και το «κανονικό», γεγονός που μας κάνει να είμαστε συντηρητικοί και να διατηρούμε το status quo στο περιβάλλον μας. Ο μελλοντικός στοχαστής δεν παρασύρεται από την άνεση, το εύλογο βόλεμα της εγκαθιδρυμένης τάξης και κανονικότητας (πολλές φορές επί τη βάσει του “μην θίγεις τα κακώς ευ κείμενα”). Θα αμφισβητεί πάντα την καθεστηκυία κατάσταση έναντι μίας νέας πληρέστερης, καλύτερης, θα αναζητάει συνέχεια νέα γνώση σε σύγκριση πάντα με την συμβατική σοφία και την σταθερότητα που αυτή εγγυάται μεν αλλά ταυτόχρονα καθηλώνει μέχρι θανάτου είτε στην καλύτερη περίπτωση καθυστερεί εγωϊστικά εξέλιξη και την πρόοδο.
- ΑΝΑΛΗΨΗ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Δεδομένου ότι το να είναι κάποιος προνοητικός στοχαστής συνεπάγεται απομάκρυνση από το υπόλοιπο πλήθος, πολλές φορές δεν μπορεί να αντιληφθεί άμεσα και με καθαρότητα τις επιπτώσεις των δράσεων του στο σύστημα/υποσύστημα που ζει και κινείται και γενικότερα στην κοινωνία.
Το αίσθημα μεγαλύτερης ευθύνης για τις προτάσεις και τις δράσεις του καλλιεργείται με την πάροδο του χρόνου, πολλές φορές οδυνηρά όταν αυτές έχουν καταστροφικά αποτελέσματα σε άλλους. Συνειδητοποιεί κανείς ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες και ο καθένας από εμάς έχει τη δύναμη και την ευθύνη να αξιολογεί τις πράξεις του και τις αλλαγές που επιφέρουν αυτές, ως προς τις δυνητικές επιπτώσεις σε άλλους.
Όμως πάντα θα υπάρχει σύγκρουση μεταξύ της ευθύνης για τις δυνητικές επιπτώσεις των πράξεων και της επιταγής για αλλαγές και πρόοδο. Όμως οι οραματιστές που πρωτοστατούν στις αλλαγές, στο νέο στην καινοτομία δεν μπορεί να αναστείλουν τις δράσεις τους λόγω υπερβολικής ανάληψης αυτής της ευθύνης, αν και μπορεί σε πολλούς το κίνητρο τους να βασίζεται στην προσωπική ευθύνη που νοιώθουν να ενεργήσουν και να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Δεν ορρωδούν όμως υπό το βάρος αυτών των ευθυνών που προσπαθούν να τις εξισορροπήσουν, κάποιο με αυτογνωσία και ρεαλισμό κάποιοι άλλοι συνειδητά ή ασυνείδητα με προσχηματική ορθολογικοποίηση. Πάντα θα υπάρχει ο κίνδυνος να μην αναγνωρίσουμε με επάρκεια τον βαθμό εξισορρόπησης της ευθύνης αυτής στο μυαλό κάθε ενεργητικού οραματιστή που προσπαθεί να αλλάξει τον κόσμο.
Και αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για κάθε προσπάθεια αλλαγής όσον αφορά την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη που θα δώσουμε ως άτομα και ως κοινωνίας σε αυτόν, ακολουθώντας τον και ενισχύοντας το όραμά του για αλλαγή.
Γιατί…
- ΟΛΕΣ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΠΡΟΟΔΟ
- ΟΥΤΕ ΟΛΟΙ ΟΙ ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΕΣ ΕΠΙΔΙΩΚΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ
- ΑΛΛΑ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΜΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥΣ
- ΟΥΤΕ ΟΛΟΙ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΤΙΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΑΥΤΕΣ ΕΑΝ ΑΠΟΔΕΙΧΘΟΥΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΕΣ
Γι αυτό κάθε συμμετοχή μας σε οραματικές δράσεις που φέρνουν το νέο, την καινοτομία, την πρόοδο, απαιτούν και τα τρία:
α) Ένα βαθμό ρίσκου για την ανατροπή/αλλαγή του κατεστημένου (σκέψης – κατάστασης – καθεστώτος – συνήθειας – εθίμου κλπ).
β) Ένα βαθμό κριτικής σκέψης επί της αποτελεσματικότητας των ιδεών και των ενεργειών.
γ) Αλλά και ένα βαθμό αναγνώρισης των ικανοτήτων και της υπευθυνότητας οραματιστών/στοχαστών/πρωτεργατών και πρωτοστατούντων στις μεγάλες αλλαγές που προτείνουν και ενεργούν δυναμικά για να επιφέρουν!
Γιατί κάθε πρόταση για αλλαγή είναι φύσει συγκρουσιακή στην πράξη (αλλά και πριν συμβεί ακόμη στην πράξη) .
Οι στρατηγοί (practitioners), λέει η παλιά παροιμία, κάνουν πάντα τον τελευταίο πόλεμο.
Οι ηγέτες σήμερα, ανεξάρτητα από το πεδίο δράσης τους, πρέπει να βελτιώσουν την ικανότητά τους να κοιτούν, να σκέφτονται και να ενεργούν πέρα από τον ορατό ορίζοντα.
Γιατί “το μέλλον” έρχεται πιο γρήγορα από ποτέ…..
Αλλά και οι επιπτώσεις της μη προνοητικότητας και της εξ αυτής αδράνειας.
